Skip to main content

Full text of "1984 0003 HOBBIT"

See other formats 




VERANDERT UW COMPUTER 
IN EEN PRAKTISCH EN 
BRUIKBAAR INSTRUMENT 


Het interface systeem kan verbonden worden met de computer door middel 
van een busprint, waarop alle interface kaarten gestoken kunnen worden. 
Voor de ZX-Spectrum moet K2615 en voor de ZX-81 moet K2616 gebruikt 
worden. 


De volgende interface kaarten zijn reeds leverbaar: 

-K2609 Output board. Voorziet de computer van 8 uitgangen die te gebrui- 
ken zijn voor lichtshow’s, procesbesturing en allerlei schakeltoe- 
passingen. 

-K2610 A/D converter. Maakt het mogelijk om met de computer een ana- 
loge waarde te “lezen” zoals spanning, stroom, temperatuur, 
vochtigheid, druk, lichtintensiteit, stand van een as en dergelijke. 

-K2611 Optocoupler inputboard. Zeer geschikt voor het besturen van een 
alarminstallatie, detektor-systeem, schakelaar- en tijdregistratie 
van machines. 

-K2614 Centronics interface. Hiermee kan elke printer die van een cen- 
tronics parallel interface is voorzien, aangesloten worden aan de 
computer. 

-K2618 D/A converter. Wekt een door de computer gestuurde analoge 
spanning op voor het besturen van servosystemen (verstelbare 
antennes, spot’s), modelbesturing, motorregelaars etc. 








/ Inhoudsopgave 


Hobbit printservice, softwareservice, frontpanelenservice en ledenservice … 4 
ONET OGORUN SoA aa ere en E 5 


mn 
pag Inbraakalarm voor huis, garage, caravan, magazijn enz. 

bJ Een universeel toepasbaar inbraakalarm voor een zestal groepen 
alarmkontakten 


De tijd van digitaal en analoog is gestreden 


pa De CM50-PSU 
Een voeding met laboratorium eigenschappen. Geeft een symmetrische 
positieve en negatieve spanning van max. 25,6 volt en kan een stroom leveren van 
max. 2,56 A. De positieve en negatieve uitgangsspanning kan met een positieve 
spanning van O tot 5 volt geregeld worden. (computer I/O-poort b.v.) … 16 
Alarm! 


{ 1 
Een artikel over alarmgegevens, systemen en alles wat er mee 
te maken heeft 


5 


+ ON 
De 7X81 Mon. 

he Een bouwbeschrijving van een inverter voor de populaire ZX81 computer. 

Maakt alles wat wit is zwart en alles wat zwart is wit op het beeldscherm 


De elektronika in de fotografie 
Elektronika neemt een steeds voornamere plaats in in de moderne 

fotokamera en flitser. We kijken eens wat dieper in zo’n apparaat … … 30 
Autoalarm, nu eens heel anders 


e ; 3 ) 
{pien Een autoalarm wat betrouwbaar is en eenvoudig en snel in te bouwen 
zonder dat er ingrijpende wijzigingen moeten worden aangebracht in 
het elektrische systeem van de autO … ………..….nunnannnanvenseenerenvenvenvennenseenvenneeneen 34 


Velleman alarmbouwpakketten 
Bespreking van enkele interessante bouwpakketten … ………… … … … 24 


Het schilderijalarm 
Ook goed te gebruiken als antiekalarm en diefstalalarm in winkels … … … … 25 


4 Watt versterker, vlug gebouwd 


Computers, vroeger en nu 
Computers verschijnen met de regelmaat van de klok op de markt. 
Hoe is het zo gekomen? Wat moeten we ermee? ……………..…...nnnennenne oneven eener venn 38 


c] De Sony audio processor, een opvallend apparaat … 40 
Markt-info 
„ef Fabrikanten, importeurs en leveranciers sturen ons hun nieuwtjes ............. 42 
pam Infra Rood Afstandsbesturing 
bh Een twee kanalen IR zender met bijbehorende ontvanger … 43 
Sirene 
y bJ In een alarmnummer mag een elektronisch gestuurde sirene toch niet 
EEE 48 
Voeding, regelbaar van 3,3 tot 25 volt. Levert 1 Ampere … …………… … … 50 
a 


w Eénknops funktiegenerator 
bl Een kleine funktiegenerator voor zaagtand en rechthoekvormige spanningen 
MAO HZ tot 1OOKEZ: ereen renn en itwederr nen ester treerd ee enn ANa EE Eaa ERA 


mj De computerclub 


ati Computergebruikersclubs luchten hun hart .nnnennennenneensensennennn 49 
Fæ Bits, gevraagd en aangeboden ……….unnesesnensernennennenenn 53 

x ven, PRODOEO rc onee ln ER eneen nde dees game enne keta ne sesa 55 
EE a ER a E 26 


984 NR. 5 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA 5 


Van de 
redaktie 


EEN ANDERE UITGEVER 


Met ingang van dit nummer wordt 'Hob- 
bit’ uitgegeven door de jonge uitgeverij 
Robopress B.V. i.o. in Eindhoven. Het 
juiste adres voor uw brieven vindt u in de 
colofon. 

In augustus 1980 lanceerde Kluwer 
Technische Tijdschriften B.V. de titel 
’Hob-bit’ als opvolger van het eerdere 
ELO, dat een licensie was van het 
Duitse blad ELO. Aan die licensie 
kleefden teveel nadelen: de 
Nederlandse handel verkocht geen 
’Duitse’ componenten en het Duitse blad 
kreeg steeds meer ‘algemene’ 
onderwerpen, terwijl de Nederlandse 
hobbyist in toenemende mate vragen 
had over huiscomputers en 27 MHz- 
apparatuur. Met dat laatste stopte 'Hob- 
bit’ trouwens snel weer: de rage dreef 
pijlsnel over toen de burgerband te vol 
werd. Binnen Kluwer werd steeds verder 
gespecialiseerd op kleine groepen lezers 
met een duidelijke afgebakende 
interesse: personal computers, hifi en 
video of vaktechnische benadering van 
de elektronica. Als gevolg daarvan 
bleken de ’Hob-bit'-lezers steeds langer 
te moeten wachten op antwoorden op 
vragen. De weg van ontwerpers en 
tekenaars (allemaal buiten de deur 
gevestigd) naar de lezer werd te lang. 
Tegelijk nam de oplage van 'Hob-bit’ 
steeds verder toe en bereikte in 1983 
het aantal van 25.000 verkochte 
exemplaren. De druk op de redactie 
werd daardoor groter. 

Begin dit jaar ontstond de Uitgeverij 
Robopress B.V. in Eindhoven, waar 
ontwerpers en tekenaars naast elkaar 
werken. De bezieling van deze jonge 
redactie was voor Kluwer aanleiding tot 
een gesprek over overname van het 
tijdschrift 'Hob-bit’. Een uitgeverij als 
deze moest, zo redeneerde Kluwer, 
ideaal zijn voor de abonnee van het blad 
’Hob-bit. Zo’n uitgeverij kan de service 
aan de lezer weer brengen op het peil 
waar het hoort te zijn. 

Voor de huidige abonnee brengt de 
verandering van uitgever geen 
problemen met zich, integendeel: de 
service vanwege de redactie neemt 
alleen maar toe. 

Vandaar dat Kluwer Technische 
Tijdschriften B.V. met een gerust hart 
het roer van dit tijdschrift overgeeft. 
'Hob-bit' kan er alleen maar beter van 
worden! 


Hein ten Bosch 


Hoofdredactueur, 
Kluwer Technische Tijdschriften 


Se 





KEF 





Constructor 
Kits 


luidspreker-zelfbouw-pakketten 


KEF kan goed 
luidsprekers bouwen. 
Over de hele wereld ver- 
schijnen regelmatig zelf- 
bouw-ontwerpen in vak- 
en amateurbladen met de 
KEF componenten als 
kwaliteitskern. 

De rijpe ervaring van 
KEF, en de waardering 
voor de serieuze zelfbou- 
wer komen beide volop tot 
uiting in de begeleiding die 
de 6 eigen KEF zelfbouw- 
ontwerpen meekregen. 
Meteen uitgebreide ne- 
derlandse handleiding vol 
nuttige wenken, achter- 
grond-informatie, waar- 





schuwingen en voor- 
schriften. 

De pakketten zijn ge- 
heel compleet. Alleen het 
hout ontbreekt. Maar daar 
is een schrander zaagplan 
voor aanwezig. De over- 
neemfilters werden door 
de importeur gecon- 
troleerd, die daarover een 
meetrapport bijsluit. 

Maak f 5,— over op 
postgiro 499331 t.n.v. 
TransTec bv te Rotterdam 
onder vermelding van KEF 
Constructor. U ontvangt 
dan 33 pagina’s KEF zelf- 
bouw-informatie + prijzen 
en verkoopadressen. 


Het succes van de Constructor-serie resulteerde in een nieuwe 
kit, afgeleid van de roemruchte RR-105.2: de CS-9 


6 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA MEI 1984 NR. 5 


Ve 


a 





M Handykit bouwsets 


Betrouwbaar, degelijk en voordelig. Voorzien van 
behuizing, Nederlandse gebruiksaanwijzing en garantie. 


Laagfrequent funktie- 
nerator HKG-250 
inus- en blokgolf tot 
200 KHZ. Met zeer lage 

vervorming. 


198,- 


Absoluut kortsluitvaste 
laagspanningsvoeding 
HKV-230. 

Spanning (0-30V) en 
stroom (0-2A), traploos 
instelbaar. 


259,- 


Ook leverbaar HKV-530 
0-30V en 5A f 398,- 


Hobby-oscilloscoop 
HKS-130 2 MHz. 


Voorzien van identieke X 
en Y versterker, 7 cm 
beeldscherm. 


Vogel's Import BV. Hondsruglaan 93c, 
5628 DB Eindhoven, telefoon 040- 415547, 


Commodore 64: 

cassette-interface 

printer-interface 

HARDWARE-RESET 

Vic-20 hardware cassettes, div. soorten f 
TEAC: 

55A Apple drive, inclusief kast en kabel f 795,- 
55A ss/dd 40 tracks slimline 

55B ss/dd 2 x 40 tracks slimline 

55E ss/dd 80 tracks slimline 

55F ds/dd 2 x 80 tracks slimline 

diverse kasten voor discdrives vanaf . 

BBC: 

Sideboards, joysticks, ROM uitbreidingen, 
CP/M, Eprom programmers bel voor prijzen 
Apple: 

Laser Il + Z80 + 65 Kb (Apple-like) … f 1.695,— 
discdrive, 143 Kb, in kast met kabel … f 795,- 
LNW: 


LNW 80 model 2, 100% compatibel met TRS-80, 
CP/M compatible bel of schrijf voor informatie 


LNW Expander interface voor de TRS-80f 1.295,— 
ook als zelfbouwpakket leverbaar 


Wij hebben alie micro-elektronika onderdeien op voorraad (o.a. veel japanse 
transistoren en 1.c. s). Ook allerle: computer-tijdschriften en boeken 


Wij sturen u alle artikelen onder rembours ({ 10.) of onder vooruitbetaling 
op Amro 44.29.60.611 


's-maandags gesloten 


He 9 iICr© Broekwegzijde 124, 


. 2725 PE Zoetermeer 
ind 


Teletoon 079-314533 


Micro Mind NV 
Klapdorp 67, 
2000 Antwerpen 





De CM50-PSU is een bouwpakket van een 
laboratoriumvoeding van zeer hoge kwali- 
teit. De voeding levert een positieve en een 
negatieve spanning van 0 tot 25,6 Volt. De 
uitgangsspanning is symmetrisch en konti- 
nu regelbaar. De maximale stroom be- 
draagt 2,56 A. kontinuen 5,12 A. piek. De 
stroom is ook kontinu regelbaar. Stroom en 
spanning worden met een enkele positieve 
spanning van 0 tot 5 Volt geregeld. Dit kan 
via een D/A converter, b.v. een komputer 
zijn. De 8-bits uitgangspoort kan met een 
weerstandsnetwerkje in 256 stapjes de 
stuurspanning leveren voor de voeding. 
Het pakket bevat print, alle onderdelen, 
ringkemntrafo, speciaal hoekkoelprofiel, 
netsnoer e.d. maar niet de grote koelplaat 
voor de regeltransistoren omdat de kast bij 
de maat daarvan een rol speelt. Het pakket 


E 189% 


SERVOTESTER 


Een veel toegepast onderdeel in de model- 
bouw is de servo, de stuurmotor. Om zo’n 
ding te kunnen testen en tevens de bestu- 
ring uit te proberen zonder zender en ont- 
vanger in te schakelen werd deze tester ont- 
worpen. Eenvoudig van opzet zodat ook de 
niet elektronika ge-oriënteerde modelbou- 
wer dit pakket met sukses kan bouwen. Het 
kost 


Vele honderden gingen U reeds voor met 
de bouw van deze precisietermometer. Het 
bereik loopt van -50 tot +150 graden Cel- 
cius en de nauwkeurigheid is beter dan 1%. 
In het gebied van 0 tot 40 graden zelfs beter 
als 0,1% zodat de termometer ook geschikt 
is als koortstermometer. Aflezing geschiedt 
op een LCD display. Bouwpakket bevat 
print en komponenten. Een passende be- 
huizing is separaat leverbaar. Het pakket 


kost 
99%% 


Passende behuizing voor LCD termometer 


E 157 


ONDER REMBOURS: 


Een precisieteller met een bereik van 10 Hz 
tot 1 MHz. en een nauwkeurigheid van 
0,01% (onafgeregeld!). De gevoeligheid 
van de teller is dan toch nog 20mV bij een 
ingangsimpedantie van 1Mega-Ohm. De 
teller werkt op een voedingsspanning van 9 
tot 15 Volt en verbruikt ongeveer 300mA, 
zodat hij zonder problemen gevoed kan 
worden uit een lichtnet-adapter. Eventueel 
zelfs nog uit batterijen. Dit zeer mooie 
bouwpakket kost slechts 


TERMOSTAAT 


Een elektronische kamertermostaat die de 
mechanische termostaat kan vervangen. 
De mogelijkheid bestaat om op twee plaat- 
sen de temperatuur te meten waarbij de in- 
vloed van de ene op de andere sensor instel- 
baar is. Tevens wordt met een LED aange- 
geven of de termostaat ingeschakeld is en 
met een tweede LED of de hele installatie 
ingeschakeld is. De hysteresis (tempera- 
tuurverschil tussen in- en uitschakelen) is 
instelbaar. Pakket bevat print, trafo, relais, 
alle elektronische onderdelen, potmeter, 
netsnoer, montagedraad, printpennen en 


soldeertin. De prijs is 925 
5 a 


INVERTER VOOR ZX81 


( zonDeR | | 


ee 


Speciaal voor de ZX81 en de Timex 1000 
home-computer ontwikkelden wij een vi- 
deo-inverter. Met deze inverter is het mo- 
gelijk de zwart-wit informatie op het beeld- 
scherm om te draaien. Dus wit wordt zwart 
en zwart wordt wit. Hierdoor lijkt het TV 
apparaat meer op een monitor en dat heeft 
als voordeel dat de duidelijkheid een heel 
stuk toeneemt. Witte tekst op een donkere 
achtergrond is veel minder vermoeiend 
voor de ogen en de scherpte is verbluffend. 
Voor de prijs hoeft U het niet te laten, want 


het bouwpakketje kost 25 
1 1 a 


De CX81-1/O is een bouwpakket van een 
Input en Output eenheid voor de ZX81, de 
Timex en de Spectrum komputer. Met de 
1/O-unit kunt U op de uitbreidingsuitgang 
allerlei randapparatuur aansluiten zoals re- 
lais, LED's, lampen en schakelaars. Er zijn 
8 ingangen en 8 uitgangen ter beschikking. 
De komputer is nu bruikbaar voor b.v. een 
modeltrein, een draaibank e.d. of als alarm- 
centrale, programmeerbare lichtshow en- 
zovoort. Meerdere 1/O-units kunnen ge- 
koppeld worden voor cen nog uitgebreide- 
re funktie. Het bouwpakket bevat print, 
connector en alle verdere onderdelen. De 
voeding van de poort wordt betrokken uit 
de komputer. De prijs van het pakket is 


<> 6 


Als U geen zin of tijd hebt om het program- 
ma voor besturing van de I/O-poort in te 
typen kunt U dat bestellen. Het wordt gele- 
verd op kassette voor de prijs van 


10% 


TRANSISTORTESTER 


Een eenvoudig maar zeer doeltreffende 
transistortester die test of een transistor in- 
wendig sluiting vertoont, een onderbreking 
heeft, of het een PNP dan wel een NPN 
transistor is en globaal of ie nog versterkt. 


Met trafo kost dit pakketje 2710 
u 


TIJDSCHAKELAAR 


Een universeel bruikbare timer die voor 
veel toepassingen kan worden gebruikt. De 
timer kan tijden schakelen van enkele sek- 
onden tot ca. 100 uur. De mogelijkheid is 
aanwezig om automatisch herhaald te scha- 
kelen. De timer kan op diverse manieren 
gestart worden: negatieve of positieve puls, 
maak- of verbreekkontakt. Het bouwpak- 
ket werkt op 12 Volt en wordt geleverd met 
print, alle elektronische komponenten en 
relais. Ook printpennen en montagedraad 
en tin zijn bijgevoegd alsmede een uitge- 
breide bouwbeschrijving zodat iedereen dit 
pakket kan bouwen. Met relais kost het 


bouwpakket 31 45 


Bel 040-448229 of schrijf een kaartje aan De Boer Elektronika afd. 


Postorders, Postbus 680, 5600 AR Eindhoven. f 9,00 kosten. 


VOORUITBETALING: 


Per brief met getekende cheque of betaalkaart of op gironummer 


2155669, of op banknr. 150048394 RaBo Eindhoven. f 5,00 kosten 


REGELBARE VOEDING 


Snel en eenvoudig te bouwen maar degelijk 
en goed van kwaliteit is dit bouwpakket. De 
voeding kan maximaal $ Ampère stroom 
leveren en is regelbaar van 5 tot 25 Volt. 
Pakket bevat print, alle elektronische 
komponenten en koelplaat. Het pakket 


65 


SOLID STATE RELAIS 


Een schakeling waarmee met behulp van 
een kleine stuurspanning een grote stroom 
gestuurd kan worden. De benodigde in- 
gangsspanning moet minimaal 1,6 Volt zijn 
bij een stroom van 8mA. De stuurspanning 
kan met behulp van weerstanden geschikt 
gemaakt worden voor diverse toepassin- 
gen. De triac aan de uitgang schakelt stro- 
men tot 6 Ampère bij 220 Volt. Er is alleen 
een optische koppeling tussen in- en uit- 
gang, zodat de schakeling voor veel toepas- 
singen geschikt is. Het pakket kost 


WISSELKNIPPERLICHT 


> 7 


Het wisselknipperlicht laat twee groepen 
lampen knipperen. De knippersnelheid is 
regelbaar. Ook de aan/uit-verhouding is 
regelbaar waardoor het wisselknipperlicht 
zeer universeel bruikbaar is voor b.v. disco 
en feestverlichting, maar ook voor reklame 
en modelbouw. Het apparaat wordt rechts- 
treeks uit het lichtnet gevoed. Bouwpakket 
bevat print en alle komponenten maar niet 
de lampen en fittingen en kost 


VERMOGENSREGELAAR 


Wilt U lampen in huis dimmen? Een mo- 
tortje langzamer laten lopen? Eenvoudig 
op te lossen met dit universele bouwpakket. 
Regelt bij 220 Volt maximaal 600 Watt 
zonder verdere voorzieningen, maar is sim- 
pel uit te breiden tot 2000 Watt. Bij het 
printontwerp werd rekening gehouden met 
eventuele inbouw in een elektradoos. Een- 


voudig en toch goed voor 00 
21 a 


TELEFOON INTERFACE 


De CX81-TLF is een uitgebreid telefoon- 
boek voor de ZX81, Timex 1000 of Spec- 
trum komputer. Er kunnen in totaal 199 
namen en telefoonnummers in opgeslagen 
worden. De komputer kan een telefoon- 
nummer vinden bij een ingetoetste naam. 
Zelfs een paar unieke letters is al voldoen- 
de. De komputer zorgt ervoor dat het num- 
mer ook gedraaid wordt. De CX81-TLF 
werkt op zo goed als elke centrale (toonco- 
de-systeem). Het pakket dient aangesloten 
te worden op de CX81-1/O en krijgt daar- 
van ook de werkspanning. Natuurlijk zijn in 
het kitje alle benodigde onderdelen en de 
print aanwezig alsmede een uitgebreide 
bouwhandleiding. Het pakket kost 


Software is verkrijgbaar op kassette als U 
afziet van zelf intypen. De kassette voor de 


CX81-TLF kost 
1 0 u 


MUGGENVERJAGER 


Een eenvoudig maar goed werkend stukje 
elektronika waarmee tevens nog heel wat 
geëxperimenteerd kan worden wanneer 
het echt gaat om muggen verjagen. Met 
kristalelement en batterijhouder kost het 


= 16% 


TRANSISTORONTSTEKING 


? 


Onze auto wordt door de fabrikanten 
steeds meer voorzien van elektronische 
snufjes. Een van de meest gewenste uitbrei- 
dingen is de elektronische ontsteking. Er 
zijn nogal wat voordelen te noemen. Door 
de krachtige vonk verbrandt het mengsel in 
de cylinderkamer beter. Dit heeft tot gevolg 
cen beter rendement. De hoeveelheid scha- 
delijke uitlaatgassen wordt in gunstige zin 
beïnvloed. Ook de kontaktpunten lijden 
aanzienlijk minder want die schakelen nu 
een zeer geringe stuurstroom voor de elek- 
tronica in plaats van de totale bobine- 
stroom. Het voordeel van de elektronische 
ontsteking komt vooral uit de verf bij koud 
en nat weer. Het bouwpakket bevat alle on- 
derdelen, koelplaten en print voor een ont- 
steking die geschikt is voor motoren tot ca. 


6000 toeren. 3595 
u 


Geen minimum orderbedrag, maar orders beneden f 35,00 worden belast met f 5,00 kosten. 
CD-leden geven hun CD-pasnummer op en ontvangen een acceptgirokaart bij hun bestelling. 


de boer 
elektronika 


AFDELING POSTORDERS EINDHOVEN 040 - 448229 
KLEINE BERG 39 - 41, 5611 JS EINDHOVEN 040 - 448827 
ZUID KONINGINNEWAL 58, 5701 NT HELMOND 04920 - 35289 
VOORSTRAAT 431, 3311 CT DORDRECHT 078 - 148757 
CITADELLAAN 39, 5212 VA 's HERTOGENBOSCH 073 - 137580 
LANGE JANSSTRAAT 16 - 18, 3512 BB UTRECHT 030 - 340282 


OPENINGSTIJDEN DE BOER ELEKTRONIKA FILIALEN: 


Winkels zijn de gebruikelijke tijden open (09.00-18.00) uitgezonderd: 

Maandag: Winkel in Helmond, Utrecht, Den Bosch en Dordrecht gesloten. 
Winkel in Eindhoven open van 13.00-18.00 uur. 

In Dordrecht en Utrecht op donderdagavond van 18.00-21.00 uur. 
In de andere winkels op vrijdagavond van 18.00-21.00 uur. 

Om 17.00 uur zijn alle winkels gesloten. 


Koopavond: 
Zaterdag: 


Alle in deze advertentie vermelde prijzen zijn richtprijzen en inclusief BTW. Levering geschied volgens 
de verkoopvoorwaarden, gedep. bij KvK te Eindhoven onder nummer 33805. 





HOUDT UW HOBBY 
OVERZICHTELIJK! 


NIKA 


Zoeken in jaargangen 
tijdschriften naar een 
bouwvoorbeeld, een repa- 
ratie-handleiding is nu ver- 
leden tijd 
Het splinternieuwe losbla- 
dige boek “HOBBY ELEK- 
TRONIKA” maakt, dat u via 
goede trefwoordenregis- 
ters en een overzichtelijke 
indeling het door u gewen- 
ste onderwerp razendsnel 
vindt. 

Of het nu gaat om meetap- 
paratuur, lichtorgels, elek- 
tronische orgels, radio-apparatuur, synthesizers, 
micro-computers, luidsprekerboxen, tabellen of 
versterkers voor radio/TV/hifi/video. 

U weet ongetwijfeld uit eigen ervaring met welke 
reuzestappen de ontwikkeling in de elektronika 
voortschrijdt. Regelmatig komen er nieuwe 
schakelingen voor algemeen en privé-gebruik op 
de markt. Nieuwe apparaten vereisen nieuwe 


= 
BESTELBO 


reparatie-aanwijzingen. 
Regelmatig worden er 
nieuwe bouwelementen 
ontwikkeld en op de markt 
gebracht. Uw tabellen 
moeten ook steeds aan de 
nieuwste ontwikkelingen 
aangepast worden. 

Dit zijn redenen genoeg 
voor ons om voor dit na- 
slagwerk een aktualise- 
rings-service te verschaf- 
fen. 

Deze service voorziet u 
regelmatig van de 
nieuwste informatie. Zet dit boek op uw werkta- 
fel en ontdek een extra dimensie. 

Een service die uw hobby verrijkt zonder veel te 
kosten. DE 

Intekenprijs: f 75,— (exkl. verzendkosten). For- 
maat: 21 x 30 cm. Omvang: 400 pag., met illu- 
straties. Aktualisering: 3-4 per jaar. prijs ca. 
f 40,—. Verschijning: najaar 1984. 





JA, zend mij het naslagwerk HOBBY ELEKTRONIKA, waarbij ik 


tevens tot wederopzegging op de hoogte wordt gehouden van de 
laatste ontwikkelingen d.m.v. uw aktualiserings-service 


NAAM: 

ADRES: 
POSTCODE/PLAATS: 
DATUM: 


In ongefrankeerde envelop zenden aan 


HANDTEKENING: 


WEKA UITGEVERIJ, Antwoordnummer 15412, 1000 PZ AMSTERDAM 


Tel: 020-86 7131 





8 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA MEI 1984 NR. 5 


JBouwontwerp ) 





Inbraakalarm 


voor huis, garage, caravan, magazijn 
kantoor, woonboot etc. 


Bijna dagelijks hoor je het op de radio . . . Vannacht hebben 
inbrekers voor enkele honderden guldens gestolen uit een woning 
aan de Melkweg. De buit bestond uit een videorecorder en een 
aantal cassettes. De ongewenste gasten hebben zich toegang 
verschaft via de achterdeur van de woning. De bewoners 
ontdekten de inbraak ’s morgens. Ze hadden niets van de inbraak 
gehoord ... De meeste inbraken worden gepleegd door 
gelegenheidsinbrekers, die als we het hen moeilijk maken, van de 
inbraak afzien. Er zijn alarmapparaten te kust en te keur, in allerlei 
maten en uitvoeringen. Zelf bouwen kan ook heel goed. Zo’n 
zelfbouw apparaat kan naar eigen smaak ingebouwd worden op de 
plaats die U het best past én zo’n apparaat is dan vele malen 
goedkoper dan een kant en klaar fabrieksapparaat. Wij publiceren 
hier een universeel bruikbaar alarmapparaat waarop een aantal 
sensoren kunnen worden aangesloten. 


bevindt zich op de print een eenvoudig 
geheugenschakelingetje om aan te 
geven of het alarm aktief is geweest. 


binnenkomst-vertragingstijd en de duur 
van het alarmsignaal zijn instelbaar, 
alsook de tijd voor een automatisch 


Deze geheugenfunktie is nodig omdat 
het alarmapparaat zichzelf na een 
bepaalde tijd weer uitschakelt. Meteen 
hierna is het apparaat echter weer 
aktief, zodat een mogelijke tweede 
inbreker weer onthaald wordt op een 
flinke dosis herrie en het waarschijnlijk 
alleen daarom al voor gezien houdt. De 





Het ontwerp 


Een alarmapparaat moet aan een paar 
eisen voldoen. Om te beginnen moet het 
voor de gebruiker mogelijk zijn de ruimte 
waar het apparaat werkzaam is te 
betreden zonder dat het alarm afgaat. 
Natuurlijk mag dat maar enkele 
seconden zijn. Net lang genoeg om het 
apparaat uit te schakelen. De aan/uit 
schakelaar moet een ‘geheime’ plaats 
hebben, zodat een inbreker deze niet 
kan vinden. Als het alarmapparaat niet 
binnen die bepaalde tijd uitgeschakeld 
wordt, zal er op de een of andere manier 
signaal worden gegeven. Dit ontwerp 
bezit een paar mogelijkheden. Ten 
eerste is op de print een toongenerator SENSOR 
aanwezig, die een sirenegeluid opwekt; 7 
ten tweede is op de print een relais SCHAKELAARS 
aanwezig, waarmee allerlei apparaten 
in- en uit te schakelen zijn. Denk maar 
aan een zwaailamp, een alarmhoorn 
buitenshuis of een flitslicht. Ten derde 


6 GROEPEN _VERBREEKKONTAKTEN 


resetsignaal. Zo is het mogelijk het pand 
te verlaten voordat het alarm op scherp 
komt. Enkele schakelaars zijn 
aangebracht voor het testen en resetten 
van de schakeling. Een aantal LED 
indikatoren geven aan in welke toestand 
de alarmeenheid zich bevindt. Zo is in 
een oogopslag te zien of alle 


RELAIS 


UIT GANG VOEDING 


Fig. 1: Het blokschema van de alarminstallatie. 








MEI 1984 NR. 5 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA 9 


ns 











ouwontwerp 





1N4148 
T6 








T5 





SENSOR 6 SENSOR 5 
O © 


Fig. 2: Het schema van de sensorprint. 


sensorlijnen gesloten dan wel open zijn 
(afhankelijk van de toepassing). Een 
andere LED geeft aan of de eenheid 
voedingsspanning heeft. Een volgend 
drietal LED's geeft aan in welke toestand 
de uitgangen van de IC's staan en dat is 
erg gemakkelijk bij het afregelen en 
kontroleren van de schakeling. 


Op de sensorprint kunnen verder 6 
groepen kontakten worden aangesloten 
en per groep geeft een LED aan of de 
sensorlijn goed werkt. Zo kunt U bij het 
basisapparaat zien of alle kontakten in 
het hele pand goed werken en als dat 
niet het geval is, waar zich het defekte 
circuit bevindt, zodat U niet het hele 
pand rond hoeft om de storing te 
verhelpen. De instelbaarheid van de 


Fig. 3: Het schema van de hoofdalarmprint. 


10 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA MEI 1984 NR. 5 


IN4148 


BC 548 


SENSOR 3 


alarmtijd en daarmee de tijdsduur van 
het gehuil van de sirene is nodig om te 
voorkomen dat de sirene te lang blijft 
loeien. Niet erg voor U als U toch niet 
thuis bent, maar de buurman zal dat niet 
zo waarderen. De politie overigens ook 
niet. Zij zeggen dat drie minuten genoeg 
is om omwoners en voorbijgangers 
opmerkzaam te maken op onraad. Wilt 
U een mogelijkheid van een kontinue 
alarm hebben dan kan dat toch nog. De 
transistor T9 kan best een relais sturen. 


Het blokschema 


In het blokschema zien we de logische 


opbouw van de schakeling. Blok 1, het 
sensorblok, bevat de aansluitingen voor 





SENSOR 2 








SENSOR 1 


de alarmkontakten, in dit geval dus 
verbreekkontakten. De alarmkontakten 
moeten in rusttoestand een 
doorverbinding vormen. We kozen voor 
dit soort kontakten omdat er dan slechts 
een enkeladrige kabel door de te 
beveiligen ruimte geleid moet worden en 
het doorknippen daarvan ook al alarm 
tot gevolg heeft. Ook raamtape is op 
deze manier gemakkelijk toepasbaar. 
Op de sensorprint kunnen zes van zulke 
verbreeklijnen (N.C.) worden 
aangesloten. Per lijn is een LED 
opgenomen die oplicht als alle kontakten 
van die lijn gesloten zijn. De uitgang van 
de sensorprint wordt aangesloten op 
blok 2, de inschakelvertraging. Op dit 
punt kunnen alarmkontakten die in rust 
open zijn (N.O.) worden aangesloten 


IC5 CD 4011 









MJ Bouwontwerp 


(maak-kontakten). Denk bv. aan een 
deurmat met ingebouwde schakelaar, 
een trilkontakt of een paniekschakelaar. 
Als de ingang van blok 2 een puls 
ontvangt wordt de inschakelvertraging 
geaktiveerd. Na een bepaalde tijd 
triggert deze schakeling de eigenlijke 
alarmgever in blok 3. Gedurende de tijd 
dat blok 3 aktief is zal door de 
sireneschakeling in blok 6 een 
alarmsignaal worden opgewekt. 
Tegelijkertijd sluit een relais waarop 
andere alarmgevers aangesloten 
kunnen worden, bv. een buitensirene of 
een zwaailamp. De maximale alarmtijd 
voor een signaalgever die buiten wordt 
geïnstalleerd moet U stellen op 3 
minuten. Blok 4 wordt ook geaktiveerd 
als blok 3 instaat, maar met dit verschil 
dat de LED indikator van blok 4 licht blijft 
geven, ook als blok 3 weer in de 
rusttoestand komt. Hieraan kan men 
later zien dat het alarm aktief is geweest. 
Blok 5 heeft als funktie het tijdelijk non- 
actief houden van de sensortrap en het 
resetten van de geheugenflip-flop. Als 
de installatie opgestart wordt, zal door 
blok 5 na een bepaalde, instelbare tijd, 
een resetpuls worden gegeven aan blok 
2 en aan blok 4. Binnen die tijd heeft U 
de gelegenheid het pand te verlaten 
zonder dat het alarm geaktiveerd wordt. 


De werking 


De alarmeenheid is gebouwd op twee 


printen. Print HB 401a bevat 6 ingangen 
voor de zes verbreeklijnen. Als een van 
de circuits onderbroken wordt dooft de 
bijbehorende LED. Daaraan is direkt te 
zien in welk circuit de onderbreking zit, 
en dat is erg gemakkelijk bij grotere 
installaties. Bij het inschakelen van het 
alarm lichten dus gewoonlijk de zes 
LED's van de sensorprint op. Het is 
overigens niet noodzakelijk de 
sensorprint helemaal vol te bouwen. Als 
U minder circuits wilt gebruiken is het 
voldoende om een aangepaste 
hoeveelheid onderdelen op de print te 
monteren. Als U wel de hele print 
volbouwt en niet alle ingangen gebruikt 
moeten de niet gebruikte ingangen op 
de print worden kortgesloten. Nu even 
over de werking van de schakeling. 
Veronderstel dat het circuit waarvan 
transistor T1 deel uit maakt onderbroken 
wordt. De transistor T1, die voorheen 
kortgesloten stond, trekt nu basisstroom 
via de LED, weerstand R2 en weerstand 
R3. Deze stroom is zo gering, dat de 
LED niet meer oplicht. De collector van 
T1 wordt laag. Hierdoor komt diode D7 
in geleiding en de uitgangslijn van de 
sensorprint wordt ook laag. Deze 
spanningssprong wordt via diode D13 en 
kondensator C1 doorgegeven naar pen 


2 van IC1, de triggeringang van het IC. 
Uitgang 3 wordt hoog en na een 
bepaalde tijd weer laag. Hoe lang dat 
duurt is afhankelijk van de 
weerstandswaarde van de 
serieschakeling P1-R23 en de kapaciteit 
van elko C2. Als tijdens de werkzame 
periode (uitgang hoog) van IC1 met de 
hoofdschakelaar de installatie wordt 
uitgeschakeld is er niets aan de hand. 
Als dat niet gebeurt wordt de uitgang 
van IC1 op een gegeven moment laag 
en triggert de ingang van IC2. Uitgang 3 
van IC2 wordt hoog en transistor T8 
komt in geleiding. 


Via diode D24 krijgt het als oscillator 
geschakelde IC5 voedingsspanning en 
zal gaan oscilleren met een frekwentie 
van ca. 1500 Hz. Deze frekwentie wordt 
door de eerste twee poorten van het IC 
om de 0,3 sekonden met ongeveer 10% 





Fig. 5: De printlayout van de hoofdprint. 





verhoogd waardoor het bekende sirene 
geluid ontstaat. T12 versterkt het signaal 
en voert het toe aan een luidspreker. 
Een hoornluidspreker is zeer geschikt 
voor dit geloei. Met het laag worden van 
uitgang 3 van IC2 ‘set’ ook de set-reset 
flip-flop IC4. Uitgang 10 van dit IC wordt 
hoog en stuurt transistor T9 open 
waardoor LED D19 gaat oplichten. In de 
collector van deze transistor kan in 
plaats van R31 ook een extra relais 
worden opgenomen. Dit relais blijft dan 
aangetrokken totdat flip-flop IC4 gereset 
wordt. Door IC2 wordt ook transistor T4 
opengestuurd. Hierdoor wordt relais 
Rel.1 bekrachtigd. De flip-flop in IC4 kan 
alleen met schakelaar S3 of door het 
afzetten van de gehele alarminstallatie 
gereset worden. Een deel van IC4 is ook 
de tijdschakelaar die gestart wordt door 
het inschakelen van de 
voedingsspanning. De tijd dat diens 


MEI 1984 NR. 5 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA 11 





uitgang hoog is, hangt af van de waarde 
van R35, P3 en C6. Deze tijd kunt U met 
P3 zo instellen dat U het pand 
gemakkelijk kunt verlaten zonder dat het 
alarm afgaat. Transistor T11 houdt 
gedurende deze tijd de resetingang van 
IC1 laag, waardoor triggerpulsen geen 
invloed hebben op zijn ingang. Tevens 
wordt IC4 gereset. Op de uitgang van de 
drie timer IC's zijn ook LED's 
aangesloten. Zo is gemakkelijk te zien 
en te kontroleren of de schakeling goed 
werkt en in welke toestand de uitgangen 
zich bevinden. 


De bouw 


Begin met het kontroleren van de beide 


printplaten. Het is gemakkelijker om een 
kale print door te meten dan een 
volgebouwde. Als de print goed is kan 
begonnen worden met de bouw. 
Bestudeer de tekening van de 
komponentenopstelling zorgvuldig. Ook 
de foto's geven een goed idee over de 
opbouw. Begin met het maken van een 
doorverbinding tussen de beide punten 
'a’ op hoofdprint HB 401a. Monteer 
vervolgens alle weerstanden R19 tot en 
met R48. Steek de aansluitdraden door 
de betreffende gaatjes in de print, buig 
ze aan de koperzijde schuin en soldeer 
ze snel maar goed vast. U houdt de 
soldeerbout zolang op de soldeerplaats 
tot dat de tin goed vloeit (ca. 2 
sekonden). Gebruik een soldeerbout van 
15 tot 30 Watt en zorg voor een schone, 
goed vertinde stift. Nu zijn de 
kondensatoren (C1 tot en met C8) aan 


D14 S1 D16 D22 








de beurt. De kondensatoren C2, C4 en 
C6 zijn elektrolytische kondensatoren en 
hebben dus een '+’ en een ’-' zijde. U 
moet er goed op letten dat deze elko’s 
op de juiste wijze gemonteerd worden. 
Zie opschrift op elko en komponenten- 
opstelling. Monteer de IC voeten op de 
juiste plaats en soldeer ze vast. Bij de 
meeste IC voeten wordt pen 1 
aangeduid door een merkteken. Als U bij 
het monteren van de voeten hierop let is 
de kans het grootst dat de IC's op de 
juiste wijze geplaatst worden. Monteer 
de transistoren T1 tot en met T12 en 
soldeer ze vast. Goed op de juiste 
positie letten. Vervolgens worden de 
dioden en LED's gemonteerd (D1 tot en 
met D24). De dioden zijn gemerkt met 
een ring. Deze ring stelt de kathode voor 
en in het schemasymbool wordt deze 
ring aangeduid met een streep. Goed op 


S3 D17 D23 





Fig. 6: De komponentenopstelling van de sensorprint. 








De 


De Komponentenlijst 


Weerstanden: 

(Allen + W tenzij anders vermeld) 
R1,4,7,10,13,16 = 3k3 
R2,5,8,11,14,17,19,26,30,36 = 10k 
R3,6,9,12,15,18,21,25,29,32,37, 
48 = 680Q 

R20 = 4k7 
R22,23,27,31,33,34,35,39, 

41 = 100k 

R24,28 = 47k 

R38,45 = 2k2 

R40,42 = 1M 

R43 = 10M 

R44 = Ik 

R46 = 2k7 

R47 = 10 Q 1 watt 

P1,2 = 250k klein liggend 10 mm 
P3 = 500k klein liggend 10 mm 


Kondensatoren: 
C1,3,5 = 100nF MKH 
(steek 7,5 mm) 


C2,4,9 = 100uF/16 Volt elko radiaal 
C6 = 47 uF/16 Volt elko radiaal 

C7 = 220nF MKH (steek 7,5 mm) 
C8 = 470pF keramische 
kondensator 


Halfgeleiders: 
D1,2,3,4,5,6,14,16,17,19,22, 

23 = LED rood diam. 5 mm 
D7,8,9,10,11,12,13,15,18,20, 

21 = 1N4148 

D24 = 1N4001 
T1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11 = BC547b 
IC1,2,3 = NE555 

IC4,5 = CD4011 


Overige komponenten: 

Print = HB 401a, HB 401b 
IC-voeten = 3 x 8 polig, 2 x 14 polig 
16 x Printpennen en bussen 1 mm 
Rel. 1 = Siemens printrelais V23027 
12 volt staand of liggend 

S1,2,3 = Pulsschakelaars met 
maakkontakt. 


12 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA MEI 1984 NR. 5 





W 








Bouwontwerp 


de richting letten. Ook bij de LED's zijn 
de kathodes te herkennen namelijk aan 
een nokje of aan een afgeplatte kant. Zie 
figuur 8 voor de juiste aansluiting. De 
LED’s hoeven niet persé op de print 
gesoldeerd te worden, U kunt ze ook in 
de frontplaat van de behuizing monteren 
als U dat liever wilt. Gebruik in dat geval 
een soepele draad voor de aansluiting. 
Het relais en de printpennen worden op 
de juiste plaats op de print aangebracht. 
Als laatste worden de IC's in hun voetjes 
geprikt. Weer letten op de juiste manier 
van plaatsen. Links van het 
indikatienokje op het IC zit, als U er van 
boven op kijkt, pen 1. Zie tekening in 
figuur 9. 


Poor = KATHSDE 


Fig. 8: De LED's en de 
mogelijke aansluitingen. 


Kontrole en in bedrijf stellen 


Kontroleer nogmaals zorgvuldig de 
gebouwde print. Let vooral op de richting 
van de elko’s, de dioden, de LED's, de 
transistoren en de IC’s. Sluit een 
luidspreker aan op de punten LS. Zie 
figuur 10. Sluit de schakelaars S1, 2 en 
3 aan. Sluit voor het testen van de print 
een voedingsspanning aan van 12 volt 
DC op de punten +’ en ’-’. De voeding 
moet een stroom kunnen leveren van 
300mA. Een geschikte zelfbouwvoeding 
wordt overigens in deze Hobbit 
beschreven. De sensorprint HB 401b is 
voor het testen van de hoofdprint niet 
nodig. LED D23 licht op als de voeding 
ingeschakeld is en LED D22 licht op ten 
teken dat de installatie nog niet op 
scherp staat. Triggerpulsen op de 
ingang hebben nog geen invloed. Pas 
als LED D22 dooft is de schakeling 
gereed voor gebruik. Als testschakelaar 
S1 wordt ingedrukt zal LED D16 meteen 
oplichten. Na enige tijd schakelt het 
relais (U hoort de klik), licht LED 19 op, 
de sirene begint te loeien en ook D17 
licht op. LED D16 is inmiddels weer 
gedoofd. Als de ingestelde tijd voor IC2 
is verstreken valt het relais af. LED D17 
dooft en de sirene stopt. LED D19 blijft 
echter branden. 

NB. Als U tijdens het testen van de 





TRANSISTOREN 


BREDE CELE RNE = 
t KATHODE 





TANTAALELkS 
collar. TEENA 


ES 


"lus ~ Por SAT 
AANGEGEVEN op HUIS 


ONDERAANZICHTT 


KATHODE ai ADE 


ElEkTeoLTiscue 
KONDENSATO Ra 


Fig. 9: De aansluitingen van de komponenten die in dit bouwontwerp worden gebruikt. 





schakeling snel de voeding uitschakelt 
en inschakelt, kan het zijn dat de sirene 
meteen gaat loeien en het relais meteen 
wordt bekrachtigd. Dat komt omdat 
kondensator C9 nog niet helemaal 
ontladen is. IC2 wordt dan niet 
automatisch gereset bij het inschakelen. 
Indrukken van S2 en S3 reset de gehele 
schakeling in zo'n geval. 


Onder normale omstandigheden zijn alle 
LED's op de sensorprint aan en op de 
hoofdprint alleen D23. LED D14 is alleen 
aan als er ergens in het hele systeem 
een kontakt niet gesloten is. In welke 
groep het kontakt zich bevindt is te zien 
aan de gedoofde LED op de sensorprint. 
LED D16 brandt alleen als het 
inschakelvertragings IC (IC1) aktief is. 
LED D22 geeft alleen licht als de 
automatische scherpstelling (IC3) aktief 
is, dus bij het inschakelen van de gehele 
installatie. LED D17 geeft alleen licht als 
er werkelijk alarm wordt gegeven en 
werkt dus parallel aan sirene en relais. 
LED D19 licht op als het alarm aktief is 
geweest, nadat het voor de 1e keer werd 
ingeschakeld en LED D23 is ter kontrole 
van de voedingsspanning. 


Het installeren 


Hoewel het installeren een zaak is die 


per gebruiker anders ligt zijn er toch 


Fig. 10: Het bedradingsschema van de 
komplete installatie. 





enkele belangrijke opmerkingen te 
maken. Om te beginnen zult U het 
alarmsysteem op een zodanige plaats 
moeten monteren dat de inbreker er niet 
bij kan of de installatie niet kan vinden. 
Dat geldt ook voor de sensorleidingen en 
de kontakten. Hoewel de inbreker niet 
direkt kan zien of het maak- dan wel 
verbreekkontakten betreft die hij 
tegenkomt kan een iets slimmere 
inbreker daar toch wel achter komen en 
de zaak saboteren. Daarnaast moet de 
hoofdschakelaar goed bereikbaar zijn 
zodat het apparaat snel in- en 
uitgeschakeld kan worden. De 
(hoorn)luidspreker, die op de sirene 
uitgang LS van de hoofdprint is 
aangesloten, moet zo gemonteerd zijn 
dat hij niet snel beschadigd of 
weggenomen kan worden. Met wat 
gezond verstand en het afwegen van 
deze gegevens zal beslist een goede 
oplossing gevonden worden. Een goed 
geïnstalleerde installatie zal geen vals 
alarm opwekken en betrouwbaar 
werken. De voeding die U aansluit moet 
gestabiliseerd zijn. Het beste is natuurlijk 
een kombinatie van een netvoeding en 
een akku. Normaal werkt het apparaat 
op de netvoeding en als die uitvalt 
schakelt het systeem automatisch om op 
akkuvoeding. Bij normaal 220 bedrijf kan 
de akku netjes op peil worden gehouden 
door een druppellaadinstallatie. Gebruik 
echter bij voorkeur geen natte akku, 
want die produceert bij opladen 
gevaarlijk knalgas. Bovendien moet zo’n 
akku regelmatig gekontroleerd worden. 


MEI 1984 NR. 5 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA 13 


EE aa 


De invloed van digitale Multimeters is 
zonder meer niet meer weg te denken, 
maar is tot nu toe niet zo groot geweest 
als die van de analoge Multimeters. 


Voor een aantal toepassingen, zoals 
trendmeting, minimum, maximum 
instellingen, goed, fout meting in een 
gebied, blijven de analoge instrumenten 
hun digitale buur de baas. 


Maar als het gaat om een twijfelvrije 
aflezing, hogere nauwkeurigheid, 
gevoeligheid, minder belasting van het 
meetobject dan is de digitale Multimeter 
veruit beter dan de analoge. 


Als men verder stilstaat bij de 
mechanische verschillen tussen de 
analoge en digitale Multimeter, dan blijkt 
dat de digitale Multimeter voor wat 
betreft schokvastheid, trillingen het 
gewoon 100% wint van de analoge 
Multimeter. 

In de keuze van een Multimeter is het 
dus tot nu toe een strijd geweest tussen 
voor- en nadelen van digitaal en analoog 














De strijd tussen 
digitaal en analoog 
is voorbij 





multimeten. 

Het ligt voor de hand als men de 
voordelen van digitaal en analoog 
multimeten in een instrument combineert 
dat dan de strijd in die keuze gestreden 
is. 

Met de nieuwe reeks 70-serie 
Multimeters heeft Fluke de specifieke 
kenmerken van analoge en digitale 
Mulimeters in een Multimeter verenigd, 
dit is Fluke gelukt op een zeer 


KENMERKEN 


Analoge aanwijzing 


Draaifunktie-schakelaar 
Wisselspanning 


Gelijkspanning 


Weerstand-meting 

Automatische bereikomschakeling 
Display 

’Standby’-positie 


Goedgekeurd VDE, UL en Kemakeur 
in aanvraag 


Diode test 
Zelf test 


3200 punten meetbereik 


3 jaar garantie 


14 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA MEI 1984 NR. 5 





acceptabel prijsniveau. Praktijk gebruik 
van een model uit de 70-serie van Fluke 
leert, dat deze derde generatie 
Multimeters verrassende mogelijkheden 
heeft die bij een actuele zelfs digitale 
Multimeter afwezig zijn. De Fluke 70- 
serie bestaat uit drie modellen, de F73, 
de F75 en de F77, die een aantal 
funkties gelijk hebben en op andere 
mogelijkheden verschillen. 

De overeenkomst in de modellen zijn als 
volgt.: 


VOORDELEN 

Min-max meting - O meting 
trendmeting 

Eenvoudig in gebruik 

4 bereiken 3.2V, 32V. 320V en 700V 


5 bereiken 320mV, 3.2V, 32V, 
320V, 1000V 


10Amp (20Amp max) 
Eenknopsbediening 

Alle meetfunkties worden getoond 
Automatische spaarstand van de 


Multimeter bij niet actueel gebruik 
(2000 + uur batterij levensduur) 


Zekerheid en veilig in gebruik 


Meting van halfgeleiders 
Gebruikszekerheid 


Groter oplossend vermogen en meer 
informatie over de meting 


Proef van Fluke kwaliteit 





J} 


Model gegevens: 


Model 73 

dit is de eenvoudigste uitvoering, 0,7% 
gelijkspanningsnauwkeurigheid, 
automatische bereikkeuze diode test, 
één stroombereik 10Amp wissel- of 
gelijkstroom. 











sa 





Model 75 

meer uitgebreid, 0,5% 
gelijkspanningsnauwkeurigheid, 3 
stroombereiken wissel- of gelijkstroom 
32mA, 320mA en 10Amp, minimaal te 
meten stroom 10 micro ampère, 
doorpieper en naar keuze handbereik of 
autobereik omschakeling. 


MEI 1984 NR. 5 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA 15 


Model 77 

dit is het meest complete model van de 
70-serie, 0,3 % 
gelijkspanningsnauwkeurigheid met 
verder alle mogelijkheden van het model 
75, plus een ‘touch-hold’ funktie, die 
wanneer alle aandacht op de 
meetpennen vereist is de meting 
vasthoudt en zodoende het ‘om een 
hoekje meten’ comfortabel maakt. De 77 
is tevens compleet met draagholster, die 
de multimeter uitstekend beschermd, 
een tafelstand heeft en opberg- 
mogelijkheid voor de meetsnoeren heeft. 


Kanttekening, de 70-serie telt tot 3200, 
t.o.v. de gangbare Multimeters die tot 
1999 tellen een verbetering, denken we 
even eenvoudig aan onze netspanning 
220V, met 3200 teller wordt het 220.0V 
hetgeen een decade meet informatie 
geeft, dus een preciezer meetresultaat. 


Alle modellen zijn compleet met veilige 
meetsnoeren, uitbreidbaar met 
accessoires zoals temperatuur probe, 
stroomtang en hoogspanningsprobes en 
de holster kan ook gekozen worden bij 
model 73 of 75, of een etui voor stofvrij 
opbergen bij alle modellen uit de 70- 
serie. 


De nieuwe Fluke 70-serie zijn de eerste 
handzame analoge/digitale Multimeters 
ter wereld die een extra dimensie aan 
het multimeten geven, tegen een 
aanvaardbare prijs. 


MBouwontwerp > >= =  Ẹ} 


Data 


Uitgangsspanning: 

2 x 25,6 VDC of 1 x 51,2 VDC 
(regelbaar) 

Uitgangsstroom: 2 x 2,56 A of 1 x 5,12 A 
(regelbaar) 

Rimpelspanning: max. 3mV 
Temperatuurzekering: 80° C. 


Werking 


De CM50-PSU is een 
laboratoriumvoeding van zeer hoge 
kwaliteit. Er wordt een plus- en een 
minspanning geleverd van 0 tot 25,6 
VDC bij een stroom van 0 tot 2,56 
Ampere kontinu. 

Spanning en stroom worden ingesteld 
met een referentiespanning van 0 tot 5 
Volt geleverd door een simpele 
potentiometer of zeer modern met een 
computer |/O poort. Computersturing 
kan direkt met spanningen op TTL nivo 
of via een geschakeld 
weerstandsnetwerk en een optocoupler. 
Het ontwerp is gemaakt met 
computersturing als uitgangspunt. 
Vandaar ook de binaire 8-bit 
spanningsopgave van 25,6 Volt met 
100mV sprongen of 51,2 Volt met 
200mV sprongen terwijl de 
stroombegrenzing werkt met 10mA 
sprongen (bij 2,56 Amp.). Ook de 
temperatuurbeveiliging van de CM50- 
PSU wordt met de stroombegrenzing 
geregeld. Bij een bedrijfstemperatuur 
hoger dan 800 Celsius slaat de voeding 
af. Daarom is ook de gebruikte koelvin 
van groot belang. 

De CP50-PSU is in het CD lab 
ontworpen omdat er maar weinig echt 
goede voedingen zijn die 2,5 Ampere 
kunnen leveren bij 50 Volt. Bij vele tests 
die zowel overdag als 's nachts zijn 
gedaan bleek de CM50-PSU een 
uitstekende voeding te zijn die 
netspanningsvariaties uitstekend 
korrigeert. Gezien de kwaliteiten van 
deze voeding mag er gesproken worden 
van een laboratorium instrument. 

Een belangrijk gegeven is dat zowel 
spanning als stroom van de voeding 
geregeld kunnen worden met een 
spanning van O tot 5 Volt DC. Het grote 
probleem hierbij was zowel de positieve 
als de negatieve kant van de voeding te 
regelen met een positieve spanning van 
O tot 5 Volt DC. 


Als een ontwerp gemaakt wordt met 
powertransistoren valt er met veel 
dingen rekening te houden, zoals 
maximum stroom en spanning, 
temperatuur en het effekt van secondary 
break-down waarmee de gekozen 
transistoren belast worden. In de CM50- 





CM50-PSU 


DUAL tracking lab. voeding 





PSU worden de typen TIP35 (NPN) en 
TIP36 (PNP) van fabrikant Texas 
Instruments gebruikt. 

Deze transistoren hebben gemiddeld 
een drie keer zo hoog rendement als de 
verouderde 2N3055. De TIP35 en TIP36 
worden gefabriceerd voor spanningen 
van 40 tot 100 volt (A,B en C typen), 
stromen van 25 Ampere en een 
vermogen van 125 Watt. 

Bij deze transistoren begint het 
secondary break-down gebied bij 
ongeveer 30 volt. Daarom werd de 
bovengrens van deze voeding gesteld 
op 24 volt AC ingangsspanning. 
Secondary break-down gegevens staan 
in databoeken die sommige fabrikanten 
uitgeven om het gebruik van hun 
produkten te stimuleren. De afgebeelde 
kurven vertellen de konstrukteur dat hij 
bij het overschrijden van een bepaald 
spanningsnivo onkontroleerbare effekten 
oproept die het vermogen van b.v. 125 
Watt kunnen verlagen tot de helft of nog 
minder. Met de in het databoek 
gevonden gegevens als leidraad werd 
voor een bovengrens van 30 V DC 
gekozen terwijl door serieschakeling van 
de positieve en negatieve helft toch een 
topspanning van 60 V DC kan worden 
bereikt. Het is zelfs denkbaar om met 


twee voedingen een spanning van ruim 
100 volt DC bij een stroom van 2,5 A te 
maken. 

De oplossing van het probleem van 
positieve en negatieve sturing door een 
enkele positieve regelspanning is te zien 
in het schema van de CM50-PSU. Deze 
oplossing stelt hoge eisen aan de 
transformatorwikkelingen. De oplossing 
lijkt misschien wat “gemakkelijk” maar ` 
tegenwoordig zijn ringkerntrafo's met 
gescheiden secundaire wikkelingen bijna 
overal verkrijgbaar. De CGM50-PSU 
bestaat uit twee delen, de positieve 
basisschakeling en de daarvan 
afhankelijke negatieve helft. De beide 
delen worden gescheiden door de 
stroombegrenzingsweerstanden R17 en 
R19. Verdere hulpspanningen voor 
sturing, begrenzing en referentie worden 
uit het positieve gedeelte betrokken. De 
positieve stroomvoorziening is 
opgebouwd rond een drievoudige 
emittorvolger en MOSFET-opamp als 
sturing. De opamp meet de 
uitgangsspanning en vergelijkt die met 
de ingestelde referentiespanning. De 
uitgang levert ongeveer 25 volt 
afhankelijk van de versterking van IC1. 
Hier is de versterking ingesteld met R8 
en R9 (47K en 10K) en zal dus 5x zijn. 


16 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA MEI 1984 NR. 5 


Doordat R2 (1K) parallel staat met R8 
valt de versterking iets lager uit, nl. 4,8x. 
De werkelijke taak van R8 is de 
bergrenzing van de retourstroomstoot uit 
C14 naar IC1. Deze kondensator koppelt 
brom en ruis tegen aan de uitgang. Op 
grond van deze 5-voudige versterking 
kan niet de volle tegenkoppeling 
verkregen worden om ruis op de 
referentie-, stuur- en 
opampvoedingsspanning te voorkomen. 
Daarom is C14 gebruikt om de AC 
versterking op 1x te bepalen en de 
tegenkoppeling op ongeveer 100.000x. 
De emittorvolgeruitgang bestaat 
gedeeltelijk uit T1 (=TIP35) voor 25 
Ampere en gedeeltelijk uit de 
darlingtontransistor T2 (=TIP130) voor 7 
Ampere. Deze drie transistorfunkties 
waren nodig omdat IC CA3240 maar 
enkele milli-Ampères kan leveren terwijl 
de TIP35 voor volle uitsturing 1 Ampere 
nodig heeft. De darlingtontransistor met 
zijn versterking van 750 tot 1000x zorgt 
hier voor de oplossing. Daarbij blijft de 
uitgangsverzadigingsspanning ongeveer 
2,4 tot 3,5 Volt, d.w.z. het maximale 
spanningsverlies bij vol stroomverbruik. 
De uitgangsspanningsregeling wordt 


met een 0 tot 5 Volt spanning op R28 
gedaan. 100mV geeft 500mV uit. Een 8- 
bit computersturing heeft 256 
verschillende nivo's. leder nivo geeft 
100mV aan de uitgang bij 20mV aan de 
ingang. Sturing kan zowel direkt als via 
een elektronische schakelaar gebeuren. 
Totale galvanische scheiding van 
computer en voeding kan door middel 
van 8 optocouplers en 8 weerstanden 
bereikt worden. 


5 Volt Referentie 


De referentiespanning wordt gebruikt 
voor het regelen van spanning en 
stroom. Deze spanning wordt opgewekt 
met een goedkope maar bruikbare 
78L05. In verhouding met zelfs de beste 
zenerdiode een zeer goede 
referentiebron maar vergeleken met een 
laboratoriumreferentie van matige 
stabiliteit. Wordt een stabiliteit gewenst 
van 0,1 tot 1% dan is het ingebouwde IC 
voldoende. Om een stabiliteit van beter 
dan 0,1% te bereiken moet gezocht 
worden naar een externe referentiebron. 

















tw 2 30Ous dr 01: 10% 
tw * desde 01e 10% 
twt 10 ms, d= 0) = 10% 
DC OPERATION 









Stroom: 





De maximaal leverbare stroom van de 
CM50-PSU bedraagt 0 tot 2,56 Amp. De 
opgave met twee cijfers achter de 
komma hangt samen met de 
mogelijkheid van digitale instelling. 256 
komt overeen met het binaire getal 2E8. 
Met de stroombegrenzing gevormd door 
R17 en R19 wordt voorkomen dat de 


POSITIVE OUTPUT 


DUAL TRACKING LAB. SUPPLY FOR COMPUTER CONTROL 


R29 


CURRENT 
Control: 


R5 l l R7 an|] mal) 
1 En 
2 


el 
R10 


VOLTAGE 
0-5VDC 


0-5VDC 


current limit 





MBouwontwerp = e p 


voeding overbelasting te verdragen 
krijgt. Hierdoor is het mogelijk bij 
voorkomende fouten zowel de voeding 
zelf als de erop aangesloten schakeling 
te beschermen. R17 en R19 doen 
tevens dienst als meetweerstanden; bij 
gebruik van 0,2 Q bedraagt de maximaal 
af te nemen stroom 2,56 Ampère. 

De spanningsval over de 
meetweerstanden wordt aangeboden op 
de dubbele opamp CA3240. Deze 
opamp werkt nog met common-mode 
spanningen tot een + Volt onder de 
negatieve voedingsspanning. Van deze 
eigenschap wordt in deze schakeling 
gebruik gemaakt. De twee weerstanden 
veroorzaken namelijk een spanningsval 
op plus en min ten opzichte van het 
massaknooppunt. Deze spanningsval 
wordt ‘gemeten’ door de opamp en 
vergeleken met de referentiespanning 
van 0 tot 5 Volt. Als de spanning over de 
weerstanden gelijk is aan de 
referentiespanning schakelt de uitgang 
zodanig dat de stroom op de ingestelde 
waarde gehouden wordt. Hierdoor wordt 
tegelijkertijd ook de blokkeringstransistor 
T6 gestuurd. 


Temperatuurbegrenzing 


Het grootste deel van de problemen van 


spanning en stroom is in het 
voorafgaande besproken zodat alleen 
nog de invloed van de temperatuur 
bezien moet worden. Bij kortgesloten 
uitgang is de dissipatie in de 
eindtransistoren natuurlijk enorm, want 
de uitgangsspanning blijft nul volt. Voor 
de transistoren is echter de volle 
trafospanning aanwezig zodat de stroom 
maximaal is. Ook bij een vast gebruik 
van de voeding als bijvoorbeeld voeding 
voor zendapparatuur (13,8 volt) wordt 
de dissipatie bij gebruik van een 24 volt 
trafo erg groot. Het is daarom aan te 
bevelen een trafo te kiezen die voor 
deze bepaalde toepassing geschikt is. 
(Voor 13,8 volt zal dat 15 tot 18 V AC 
zijn). De temperatuur van de koelplaat 
wordt kontinue gemeten door T3 
(BC547) die bij de eindtransistoren met 
een dot warmtegeleidende pasta tegen 
het aluminium zit gemonteerd. Bij 
temperaturen boven 80° Celcius wordt 
de voeding uitgeschakeld. T3 vormt met 
R5, R6 en R7 een brugschakeling die 
samen met de helft van IC1 bij een te 
hoge temperatuur T6 geheel open stuurt 
waardoor de uitgangsspanning nul 
wordt. 


Negatieve spanning 


De negatieve spanning en stroom van 


de CM50-PSU zijn geheel afhankelijk 


van de spanning en stroom aan de 
positieve zijde. De koppeling vindt plaats 
met IC4 (TL081). De sturing vindt plaats 
ten opzichte van het elektrische 
middelpunt het knooppunt R21 en R22. 


Current limit (negatief gedeelte): 


Beide voedingsdelen hebben een 
elektrolytische kondensator van 470uF 
en 40 Volt over de uitgang. Daarmee 
worden oscillaties voorkomen. Als de 
plus-uitgang wordt kortgesloten ontlaadt 
deze kondensator zich meteen en treed 
de elektronische zekering in werking. Bij 
kortsluiting van het negatieve gedeelte 
wordt de elko niet meteen ontladen. Ook 
niet als T5 de spanning niet meer 
doorlaat. Het ontladen gebeurt volgens 
een bepaalde tijdkonstante en wordt 
geregeld door de kondensator en de 
weerstanden R8/R2 en R9. Dit kan 
enkele sekonden zijn. 

Het negatieve gedeelte is afhankelijk 
van het positieve gedeelte voor 
informatie over de ingestelde spanning 
zodat tijdens het ontladen van de 
positieve elko door de tijdvertraging wel 
stromen kunnen lopen van 25 tot 40 
Ampere. En dit gedurende sekonden. 
Hiervoor is nu T8 ingezet wiens 
hoofdtaak het is de elektronische 
zekering van het positieve gedeelte in te 
schakelen ter bescherming van het 
negatieve gedeelte. 


Keuze van de transformator: 


De keuze van de transformator hangt 


grotendeels af van de wensen van de 
gebruiker van de voeding. De een wil 
een voeding die met alle voorkomende 
omstandigheden afrekent, terwijl de 
ander kiest voor een wat gematigder 
uitvoering die het gemiddeld gezien best 
redt. Er moet een grote koelplaat en 
eventueel een ventilator gebruikt 
worden. Waarschuwing: de 
temperatuurzekering mag onder geen 
enkele voorwaarde uit de schakeling 
verwijderd worden. 


De Bouw 


— Kontroleer eerst zorgvuldig de 
printplaat op onderbrekingen en 
kortsluitingen. Repareer die zonodig. 
De onderdelen worden gemonteerd 
aan die zijde van de print waar zich 
geen printsporen bevinden. Steek de 
aansluitdraden door de betreffende 
gaatjes en buig ze ongeveer 45 
graden om. Soldeer ze daarna snel 
maar wel goed vast. 

— Monteer vervolgens de weerstanden 





op de print. Zie voor de juiste plaats 
de tekening van de 
komponentenopstelling en de opdruk 
van de print. 

Soldeer de kondensatoren op hun 
plaats op de print. C1,2,3,4,8,9 en 14 
zijn elektrolyten. Deze hebben een 
plus en een minkant. Dit staat 
duidelijk aangegeven op de print en 
op de kondensator. Maak hiermee 
geen vergissingen. 

Nu volgen de dioden D1 t/m D8. De 
dioden zijn voorzien van een ring. Dit 
is de kathodekant. De ring stemt 
overeen met het streepje op de 
tekening van de 
komponentenopstelling en ook met 
het streepje in het schemasymbool. 
Monteer transistoren T6,7 en 8 op 
hun plaats. Let goed op de stand. 
Deze moet overeenstemmen met de 
opdruk op de print. Zorg ervoor dat 
de onderzijde van de transistor 5mm 
boven de print blijft. 

Soldeer de 3 IC voeten op hun plaats 
en let hierbij op het indikatienokje of 
vlakje. Dit voorkomt vergissingen als 
straks de IC's in de voetjes gezet 
moeten worden. Soldeer ook IC3 op 
zijn plaats. 

Monteer de printkroonsteen en 
soldeer hem vast. Soldeer ook 
printpennen in de aansluitingen 3,4 
en 7 van de print. (Uitgang). 

Soldeer twee doorverbindingen op de 
print; één aan de rand van de print 
tussen T1 (kollektor) en IC1 (pen 8) 
en één tussen weerstand R22 en 
kondensator C2. 

Soldeer als laatste diode D9 op zijn 
plaats. let ook hierbij op de kathode. 
Nu kunnen de transistoren T1 t/m T5 
gemonteerd worden. Daarvoor is het 
speciale hoekprofiel nodig (B50-KV). 
Dit hoekprofiel wordt op de print 
gelegd aan de komponentenzijde. 
Dan wordt wat warmtegeleidende 
pasta aan beide zijden van de vier 
isolatieplaatjes gesmeerd. De 
isolatieplaatjes worden vervolgens 
tussen transistor en koelplaat 
vastgeklemd door de schroef 
waarmee ook de desbetreffende 
transistor.wordt gemonteerd. 
natuurlijk de juiste transistor op de 
juiste plaats! Als alle transistoren 
(T1,2,4 en 5) vastgeschroefd zijn en 
de aansluitdraden netjes door de 
gaatjes in de print gevoerd zijn, 
kunnen de transistoren vast 
gesoldeerd worden.- T3 wordt ook in 
de print gesoldeerd nadat deze zo is 
gebogen, dat het huisje van de 
transistor goed kontakt maakt met de 
koelplaat. Smeer tussen T3 en de 
koelplaat ook een dot 
warmtegeleidende pasta. 


— Nu houdt u nog kondensator C17 


18 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA MEI 1984 NR. 5 


De Komponentenlijst 


Weerstanden: 
(Allen + W tenzij anders vermeld) 


R1, 18, 20 = 100Q 

R2, 13, 14, 15, 16 = 1k 

R3, 4, 9, 10, 11, 12, 21, 22, 23, 24, 
27 = 10k 

R5, 8 = 47k 

R6 = 4k7 

R7 = 100k 

R17, 19 = 0,22Q 2 Watt 

R25 = 47Q 

R26 = 2k2 

R28, 29 = 1k potmeter mono lin. 


Kondensatoren: 

C1, 2 = 2200uF/40 Volt axiaal 

C3, 8, 9 = 470uF/40 Volt radiaal 
C4 = 100uF/16 Volt radiaal 

C5, 6, 7 = 100nF Sibatit 

C10, 11, 12, 13 = 10nF Sibatit 
C14 = 2,2u/40 Volt radiaal 

C15, 17 = 47pF keramisch 

C16 = 1nF keramisch 

C17 is niet op de print gemonteerd 


Halfgeleiders: 
D1-8 = 1N5401 
D9 = 1N4001 

T1 = TIP35 

T2 = TIP130 

T3, 6, 8 = BC547 
T4 = TIP135 

T5 = TIP36 

T7 = BC557 

IC1, 2 = CA3240-N8 
IC3 = 78L05 

IC4 = TL081 


Diversen: 

Print CM50-PSU HB 412 

3 printpennen en bussen 

2 x 3-voudige printkroonstenen 
1 tube siliconenpasta 

1 netsnoer 

1x paneelzekeringhouder 

1x zekering 500mA traag 

1 mtr. dik montagesnoer (2,5mm) 
1x koelplaat CM50-PSU haaks 
3x 8-polige IC voeten 

2x isolatieset TOP3 

2x isolatieset TO220 


1x trafo 2 x 24V/2 x 3A 
1koelplaat 250 watt 













75 


AZ] 


Copyright: Jan Soelberg 







HEAT SINK 


k 
mrt 


í- | CM5O-PSU/031083 DUA TRACKÍNG POWER SUPPLY 


over die niet vermeld staat op de 
print. Deze kondensator dient U te 
monteren aan de sporenzijde van de 
print en wel tussen pen 6 en pen 7 
van ic1. Soldeer de kondensator zo 
dicht mogelijk tegen de print. De 
funktie van deze kondensator is het 
onderdrukken van 
oscillatorneigingen. 

De print is nu gereed. Op de aansluiting 

R28 en R29 kunnen twee 





Volgende maand in Hobbit 





Het volgende Hobbitnummer zal 
grotendeels in het teken staan van 
energie. Zowel het opwekken als het 
toepassen en het zuinig omspringen met 
energie zijn dingen die ons allen aan 
gaan vandaag de dag. We zullen enkele 
elektronische schakelingen bespreken 
en bouwen waarmee energie te regelen 


potentiometers van 1K worden 
aangesloten. Zoals al uit het voorgaande 
verhaal blijkt kan hier natuurlijk ook en 
andere stuurmogelijkheid toegepast 
worden. U dient in elk geval een goede 
koelplaat te monteren. Lees hiervoor 
nogmaals het voorgaande verhaal over. 
Rest nog het aansluiten van de uitgang 
en het aansluiten van de trafo. Zie voor 
trafogegevens de bij de trafo geleverde 
beschrijving. 


valt of waarmee bezuinigd kan worden 
op verbruik. Zo kunnen we mee helpen 
besparen op energie verbruik. 

Verder publiceren we ook weer enkele 
aardige schema's die gewoon leuk zijn 
voor de amateur elektronicus. Wat denkt 
U bijvoorbeeld van een zakmodel 
frekwentieteller die tot 1 GHz (gigahertz) 
telt en toch niet groter is dan een pakje 
sigaretten? 


MEI 1984 NR.5 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA 19 





‚ hoe en wat 





Alarminstallaties 
in huis 


onveilig gevoel hebben, zelf in hun eigen woning. Het hier 
volgende artikel wil een hulp zijn bij de keuze en de bouw van een 





alarmunit. 


Veel alarmsets worden gekocht als men 
bij thuiskomst, vooral na een wat langere 
afwezigheid, ontdekt dat er ongewenst 
bezoek is geweest en dierbare zaken, 
geld, postzegelverzamelingen, klokken 
en wat niet al meer verdwenen zijn. In de 
drukte die dan volgt wordt de eerste 
redelijke ogende aanbieding aanvaardt 
als een prima oplossing en pas later 
blijkt dat ook in het alarmvak boeven en 
wanprodukten niet zeldzaam zijn. 

Wilt U een alarminstallatie in Uw huis 
laten monteren ga dan alleen in zee met 
een te goeder naam en faam bekend 
staand bedrijf, bij voorkeur aangesloten 
bij de UNETO. Mocht U het dan nog niet 








vertrouwen, bel gerust de politie om 
meer informatie. Ook het 
verzekeringsaspekt van alarmering of 
beveiliging kan nog aan de orde komen, 
uw assurantieman weet er meer van. 

In HOBBIT gaan we nu een deel 
bekijken van wat er zoal op de doe-het- 
vooral-zelf-markt verkrijgbaar is en wat 


U van die artikelen mag verwachten. Om 


een redelijke indruk te krijgen hebben 
we een alfabetische lijst gemaakt die 
natuurlijk lang niet volledig kan zijn. 


AANSLUITBLOK voor glasbreuktape. Dit 


kunststof hulpstukje is zelfklevend 
uitgevoerd en is vrijwel de enige 





mogelijkheid om de zeer kwetsbare tape 
een beetje gemakkelijk te verwerken. 


AANSLUITDOOS. Zoals U op de 
afbeelding ziet zijn er verschillende 
modellen aansluitdozen, sommige 
voorzien van een anti-sabotage kontakt. 
Het gebruik van deze dozen voorkomt 
een lelijke en onbetrouwbare manier van 
aansluiten. Wij hebben wel eens 
alarmleidingen gezien met 
kroonsteentjes en plakband. Dat is dus 
niet goed. 


AKKU. In verschillende spanningen en 
stromen verkrijgbaar. Wordt gebruikt als 
noodstroomvoorziening bij betere 
alarmcentrales. De onderhoudsvrije 
loodakku komt tegenwoordig het meeste 
voor. (Ook wel gasdichte akku 
genoemd). 


BEL. Te kust en te keur. Te koop. Bellen 
zijn verkrijgbaar in zowel 12 Volt als in 
netspanningsuitvoering. Sommigen 
vinden een bel doordringender dan een 
sirene. Smaken verschillen. 


GASDETEKTOR. Begint door te dringen 
in het alarmwereldje en is eigenlijk een 
logisch verlengstuk van de rooksensor 
die straks nog ter sprake komt. 
Overigens is de gasdetektor al jaren een 
bekende verschijning in de watersport 
waar de benzinedampconcentratie in 
een motorhuis gemeten wordt voor het 
starten. 


GLASBREUKMELDER. Een sensor die 
in meerdere verschijningsvormen 
optreedt. De echte goede zijn opgebowd 
rond een ultrasone mikrofoon die is 
afgestemd op het typische geluid van 
brekend glas. De mindere kwaliteit bevat 
alleen maar een mikrofoon of een 
kwikschakelaar. Een melder wordt met 
kleefstof op de ruit aangebracht. Er 
bestaat een soort met ingebouwde relais 
zodat direkte schakeling in een 
alarmgroep mogelijk is. 


GLASBREUKTAPE. Dit is misschien wel 


20 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA MEI 1984 NR. 5 


A Alarme ‚ hoe en wat 


het bekendste alarmartikel want wie kent 
niet de ramen beplakt met het 
zilverfolieband. een zeer nuttige sensor 
mits goed aangebracht. 


INFRAROOD DETEKTOR. Deze 
detektoren zijn er in soorten en maten. 
Veel van de op de markt zijnde 
fabrikaten vormen een alarm- of 
signaleringsunit op zichzelf door hun 
ingebouwde schakelkontakten en heel 
vaak zelfs een aansluiting voor sirene, 
bel of zwaailamp. 


KONTAKTMAT. Verkrijgbaar in diverse 
maten en direkt aansluitbaar op een 
Normally Open kontakt. Erg handig is de 
maat die past op een gewone traptree. 
Deze matten vinden ook veel toepassing 
in winkels als signaal voor binnen- 
komende klanten. 


MELDSCHAKELAAR. ledereen heeft ze 
wel eens gezien in openbare gebouwen: 
van die kleine kastjes met het opschrift 
’BI BRAND RUIT INSLAAN’, maar er 
zijn ook uitvoeringen die met een sleutel 
bediend moeten worden. 


MOTORSIRENE. Vroeger kende men 
uitsluitend motorsirenes die nog steeds 
de naam hebben erg veel herrie te 
maken; de tegenwoordige elektronica 
heeft daar echter wel een antwoord op 
gevonden (zie verderop). 


RADARUNIT. Een erg tot de verbeelding 
sprekende manier om indringers te 
signaleren is de radarunit. Allengs 
verschijnen er wat meer typen op de 
markt en het zou ons niet verbazen als 
over enkele jaren veel beveiligingen van 
grote ruimten alleen nog met radar 
worden uitgevoerd. De voordelen zijn 
natuurlijk ook wel erg in het oog 
springend: geen eindeloze kabels 
leggen, vrijwel onmogelijk te saboteren 
en redelijk goedkoop in aanschaf. 


REEDKONTAKT. Deze reedschakelaars 
die zowel voor opbouw als voor inbouw 
te koop zijn vormen meestal het 
belangrijkste deel van een alarmgroep 
waarmee ramen en deuren beveiligd 
worden. Het inwendige van de 
schakelaar bestaat uit een glasbuisje 





waarin twee magnetisch gevoelige 
tongen zijn bevestigd. Het andere 
gedeelte van de schakelaar is een 
magneetje waardoor de tongen kontakt 
met elkaar zullen gaan maken. De 
afstand tussen magneet en glasbuisje 
bedraagt meestal een centimeter of vijf, 
maar deze waarde is niet kritisch. De 
modernste versie van een 
reedschakelaar is een NO/NC kontakt, 
dat wil zeggen dat de schakelaar zowel 
als maak- als ook als 
verbreekschakelaar te gebruiken is. Het 
nominale vermogen dat een dergelijke 
schakelaar mag laten passeren is 
ongeveer 5 Watt. Bega nooit de fout dit 
soort kontakt als schakelaar voor grote 
vermogens te willen gebruiken want ze 
smelten onmiddellijk vast en worden 
volkomen onbruikbaar. 


ROOKSENSOR. Deze broeder van de 
gassensor is een meetinstrument met 
een zekere gevoeligheid voor 
kooldioxide of koolmonoxide. De 
rooksensor wordt vooral toegepast in 
openbare gebouwen en andere druk 
bezochte plaatsen waar een achteloos 
weggeworpen sigaret rampen kan 
veroorzaken. In kleinere of particuliere 
installaties treft men weinig 
rooksensoren aan hoewel de prijs niet 
uitzonderlijk hoog is en er best een 
behoorlijke brandbeveiliging mee 
gemaakt kan worden. 


SCHUDKONTAKT. Niet direkt het meest 
geliefde alarmhulpje omdat het de 


veroorzaker kan zijn van veel vals alarm. 


Ons advies: nooit gebruiken in een 
nachtalarm. Beperkt het gebruik tot 
aanraakalarm in winkels, enz., want het 
voorbijrijden van een grote vrachtauto 
kan een vals alarm en dus een boze 
politie veroorzaken. 

Er bestaan overigens diverse 
uitvoeringen schud- of trilkontakten 
maar een echte goede hebben wij nog 
niet gezien. 









© 


SIRENE. Zoveel sirenes zijn er 
leverbaar: met kojak-geluid, met fbi- 
geluid en met onvervalst nederlands 
politiegeluid, je zou door de bomen het 
bos niet meer zien. Het zijn er heel veel 
en echte slechte zijn er weinig. Dus even 
luisteren en als de oren pijn doen is het 
een goede. Overigens is het wel zo dat 
bij het bouwen van professionele 
sirenes rekening gehouden wordt met 
nog andere eisen dan alleen het volume. 
Hier spelen wel degelijk levensduur en 
montagegemak een belangrijke rol. 








SLEUTELSCHAKELAAR. Een belangrijk 
bestanddeel van zowel een huis als een 
auto-alarm. Uitschakelen zonder dat een 
ander dan de sleutelbezitter dat kan is 
een belangrijk aspekt van 
alarminstallaties. Er zijn 
sleutelschakelaars in allerlei 
uitvoeringen met diverse soorten 
sleutels. Uw speciale aandacht willen wij 
vragen voor de moderne ronde sleutel 
die een veelvoud van 
combinatiemogelijkheden heeft van een 
gewone sleutel en daarom snel in 
populariteit stijgt. 


TV-KAMERA EN MONITOR. Een niet te 
verwaarlozen apparaat waar het 
beveiliging betreft. De afgelopen jaren 
heeft de eenvoudige videokamera snel 
een groot aantal tevreden gebruikers 
gekregen omdat men niet naar de plaats 
des onheils hoeft te gaan terwijl daar 
misschien een gewapende inbreker rond 
loopt. Natuurlijk ook veel in gebruik in 
winkels en garages. Er zijn zo 
langzamerhand enige tientallen goede 
kamera's en monitoren te koop zodat de 
keus hier niet al te moeilijk zal zijn. 


ULTRASOON ALARM. Het eenvoudige 
broertje van de radarunits. Deze soort 
van alarminstallaties werkt uitstekend als 
bewegingsdetektor in niet al te grote 
ruimten. Bedenk echter wel dat de 
aanwezigheid van een vlieg of mug 
soms voldoende kan zijn om het alarm 
af te laten gaan. 


WARMTESENSOR. In de eerste plaats 
bedoeld als hulpmiddel bij 
brandbestrijding hoewel er ook 
warmtesensoren zijn die de 
aanwezigheid van een mens detekteren. 
De hier afgebeelde sensor is echter 
alleen voor brandbewaking bedoeld. 


MEI 1984 NR. 5 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA 21 





A Alarme ‚ hoe en wat 





ZWAAILICHT. O wat zijn het er toch veel 
en er komen elke dag nieuwe bij. Onze 
kooptip luidt: Koop een merkprodukt 
want zo’n ding moet jarenlang buiten 
hangen. 


Alarmcentrales 


In onze lijst hebben wij nog niet de 
alarmcentrales opgenomen die in 
diverse uitvoeringen te koop zijn. Een 
paar van de bekendste zullen wij eens 
nader bekijken. 

CTE-2 is een drie-groepen 
alarmcentrale ondergebracht in een 
stalen kast en voorzien van een door 
driestanden hoofdschakelaar die een 
sleutel bediend wordt. De afmetingen 
zijn 27 x 14 x 6,5 cm en er zijn een 
sirene en een aantal LED-indikatoren 
ingebouwd. Verder voorziet deze 
centrale in een 12V 3A uitgang, een 
potentiaalvrij wisselkontakt voor 250V 
10A max., een lader voor een (niet 
meegeleverde) loodakku en een 13,8 
Volt uitgang voor allerlei hulpmiddelen 
zoals een infra-rood detektor, een 
gassensor enz. 

De drie groepen van deze centrale zijn 





verdeeld in: 

1. DIREKTE GROEP, 
dat wil zeggen bij het inschakelen van 
het alarm is deze groep onmiddellijk 
stand-by. De sensors kunnen maak- 
of verbreekkontakten zijn. 

2. VERTRAAGDE GROEP, 
met dezelfde sensoren als de direkte 
groep maar met een instelbare 
inschakelvertraging voor zowel de 
installatie bij het aanzetten als de 
uitgangen na verkregen 
alarmmelding. 

3. PANIEK GROEP, 
ook wel ANTI-SABOTAGE GROEP 
treedt onmiddellijk in werking als een 
paniekschakelaar, hittesensor of 
deurkontakt in geleiding komt. 


De UITGANGEN van de centrale 
voorzien in de aansluiting van vrij grote 
sirenes, zwaailampen, bellen en wat 
dies meer zij, terwijl er ook nog een 
kontakt is dat moeiteloos vrij grote 
stromen schakelt en waarmee 
bijvoorbeeld een hele verlichtingsgroep 
kan worden ingeschakeld. 

Het interne informatie-paneeltje heeft 
LED’s met indikatie van de netspanning, 
alarmmeldingen gedurende de voorbije 
periode inschakelvertraging, test direkte 
groep en test vertraagde groep. De als 
noodstroomleverancier te gebruiken 
akku moet 12V 1.2A zijn en in de kast 
worden gebouwd. 


HAPE ALARMCENTRALE TA-20. Een 
bekende naam met een goed produkt. 
Deze alarmcentrale van HAPE is 
gemonteerd in een stalen kast met een 
goed slot. De gegevens hebben we 
hieronder even voor U samengevat 
omdat er zoveel over deze centrales te 
vertellen valt dat onze hoofdredakteur er 
zenuwachtig van wordt. 

Vetraagd alarm voor de groep waarin 





22 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA MEI 1984 NR. 5 





bijvoorbeeld de deur is opgenomen 
waardoor U naar binnen en naar buiten 
gaat. 

Direkt alarm voor bijvoorbeeld de ramen, 
tuindeuren, glassensoren, enz. Het 
alarm slaat na drie minuten automatisch 
af. Voedingsspanning 220 Volt, 
noodvoeding 12 Volt. De centrale is zelf 
ook beveiligd tegen braak. Direkte 
kontrole van de centrale door middel van 
een testknop. Op de centrale bevindt 
zich een paniekschakelaar. Mogelijkheid 
tot inbouw van een akku als 
noodvoeding, de lader hiervoor zit 
ingebouwd. Nederlandse 
gebruiksaanwijzing. 


HAPE ULTRASOON ALARM TA-18. Wij 
zijn niet zo gecharmeerd van 
alarmapparatuur gebaseerd op het 
principe van ultrasoon geluid. 
Toegegeven, dat dit apparaat uitstekend 
werkt en voor eenvoudige beveiligingen 
best geschikt is. Het apparaat werkt op 
batterijen en heeft een reikwijdte van 
ingeveer 6 meter in een ellipsvormig 
gebied. Vertraagd inschakelen (+ 5 
sec.). Gevoeligheid instelbaar. 


EAGLE ALARMCENTRALE AFB160. 
Een betrekkelijk nieuw produkt van de 
bekende Eagle-mensen. De centrale 
heeft sabotage beveiliging, aansluitingen 
voor NO kontakten en voor NC 
kontakten. Vertraagde inschakeling (10- 
60 seconden instelbaar), vertraagde 
uitschakeling (10-90 seconden 
instelbaar). Ingebouwde zoemer, uitgang 
voor een bel tot maximaal 300mA. Aan/ 
uit met een sleutelschakelaar. 


TE-6. Tweevoudige centrale met twee 
direkte groepen waarvan een altijd werkt 
als de centrale stroom krijgt terwijl de 
andere met een (sleutel) schakelaar 
wordt ingeschakeld. De uitgang voor 
signaalgevers is 12 Volt met een 
zekering van 3,15 Ampere. De uitgang 
die potentiaalvrij is kan 250 Volt bij 10 
Ampere schakelen. De beide uitgangen 
hebben (samen) een tijdsinstelling 
tussen 5 seconden en 10 minuten. 
Verder zijn er nog aansluitingen voor 
een schakelaar op afstand, een 
netspanningsindikator en een 12 Volt 
spanning die dienst kan doen om 
sensoren te voeden. Afmetingen 20 x 16 
x 6,5 cm. Bij dit alarm hoort de 
afstandsbediening C27 die met een 
sleutelschakelaar wordt bediend en 
voorzien is van LED indikatoren. 


MONACOR DA996. Alarm processing 
center. Het mooiste apparaat dat wij tot 
nu toe tegen gekomen zijn. Een zes- 
groepen alarm (jawel, zes!) waarvan 
elke groep als direkte of als vertraagde _— 
lijn kan worden geschakeld. Instelbare 


A Alarmering, hoe en wat 


toegangs- en alarmtijd. Led-indikatie 
voor elke afzonderlijke groep die 
ingeschakeld blijft totdat de 
voedingsspanning wordt uitgeschakeld, 
zodat ook een alarm dat geweest is nog 
zichtbaar blijft. De externe alarmgevers 
zijn in elke denkbare uitvoering mogelijk, 
terwijl de signaalgevers zoals sirenes en 
dergelijke uit het apparaat gevoed 
kunnen worden. Dat de lader voor de los 
leverbare noodstroomakku ingebouwd is 
spreekt vanzelf. 


ALARMKIT. Dit is een betrekkelijk jonge 
verschijning op de markt en hoewel de 
prijs op het eerste gezicht wat hoog leek 
is er toch sprake van een goed produkt 
omdat het zo kompleet is. De kit bestaat 
uit alle onderdelen en gereedschappen 
om een heel huis te beveiligen. Het 
enige dat daarnaast nog moet worden 
gebruikt is een soldeerbout en 
soldeertin. De enige fout die wij in de 
overigens uitstekende 
gebruiksaanwijzing vonden, betrof ook 
dit punt. De producent van de kit 
adviseert hier het gebruik van soldeervet 


off 


test 
eee e © 
power alarm st-by IMM delay 


QO 


aux sir. immed delay day 


E | rr 
l 
U 

0 v. 


Le / 
U 
221 


CENTRALE 


of soldeerwater. Mijnheer de fabrikant 
doet U dat alstublieft nooit weer. De 
narigheid die je met dat spul in 
elektronicaschakelingen kunt krijgen is 
verschrikkelijk. Dus gebruik alleen 
harskernsoldeer met een tin/lood 
verhouding van 60%/40%. Verder niets 
dan lof over de samenstelling en de 
gebruiksaanwijzing waaruit wij enkele 
afbeeldingen hebben gebruikt. 


Een van de meest opvallende zaken is 
wel dat de fabrikant van deze kit een 
telefoonnummer beschikbaar heeft waar 
de koper van deze kit 24 uur per dag 
terecht kan met zijn problemen. 


De Praktijk 





Om een alarminstallatie te 'plannen’ 
moeten wij een rondgang door ons huis 
maken en noteren wat er nodig is. Dit is 
overigens ook een mooie gelegenheid 
om het hang- en sluitwerk eens goed te 
kontroleren. Veel narigheid kan 





voorkomen worden door op tijd 
raamuitzetters, scharnieren en 
spagnolets te verbeteren. Ramen 
worden in het algemeen beveiligd met 
een glasbreukmelder, openslaande 
ramen bovendien met een reedkontakt. 
In plaats van een glasbreukmelder kan 
er natuurlijk ook glasbreuktape worden 
gebruikt. Deuren worden voorzien van 
een reedkontakt, of, onder het normale 
tapijt een kontaktmat. Sla vooral de 
bovenlichten en WC-raampjes niet over 
want dat zijn bekende zwakke plekken. 
De bijgaande afbeeldingen maken het 
een en ander wel duidelijk. 

Bekijken wij nu de plattegrond van het 
huis dan zien we dat er nog heel wat te 
beveiligen punten zijn. Wij hebben in ons 
voorbeeld meteen de soort sensor 
ingetekend zodat U een idee krijgt van 
de mogelijkheden. 

Dit verhaal is niet kompleet. Er zijn nog 
vele merken en soorten alarmapparaten 
ongenoemd gebleven. Dat wil niet 
zeggen dat wij deze afkeuren of minder 
goed zouden vinden. 


woonkamer 























jaccu 12 v 

















o 








Ee EES 


SIRENE MET SABOTAGEKONTAKT 


BEDRADINGSSCHEMA S.E.N. ALARMSYSTEEM 





MEI 1984 NR. 5 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA 23 











Bouwpakket beschrijving 


Er is een kompleet alarmsysteem te 
koop in bouwkit vorm. De ontwerpers 
hebben er alles aan gedaan om de 
bouwpakketten zodanig te konstrueren 
dat het nabouwen voor elke doorsnee 
elektronica amateur geen enkel 
probleem oplevert. Met de alarmcentrale 
kunt U een prima detektiesysteem 
bouwen dat werkt met infra rood (dus 
onzichtbaar) licht. De zender stuurt een 
bepaald signaal door de te beveiligen 
ruimte met een stralingshoek van 30°. 
De bedoeling is dat de IR-straal op de 
ontvanger wordt gericht, die het signaal 
ontvangt en detekteert. Als om een of 
andere reden de straal wordt 
onderbroken of verzwakt, zal de 
ontvanger dit waarnemen en een 
uitgang aktiveren. De afstand tussen 
zender en ontvanger kan tot 5 meter 
bedragen. Hoe dichter bij, hoe groter de 
bedrijfszekerheid. De zender wordt in 
een kastje gebouwd dat in het pakket 
aanwezig is. De voedingsspanning van 
de zender bedraagt 7 tot 9 volt. De 
stroomafname is maximaal 200mA. De 
oscillatorfrekwentie is + 30 kHz. In de 
ontvanger bevindt zich een bandfilter dat 
er voor zorgt dat stoorsignalen 
onderdrukt worden. De 
uitgangsspanning van de IR ontvanger 
wordt door een automatische 
versterkingsregeling konstant gehouden. 
Komt er verandering in de grootte van 
dit uitgangssignaal omdat er 
bijvoorbeeld iemand de straal 
onderbreekt, dan zal de automatische 
versterkingsregeling deze verandering 
willen aanpassen. Op dat moment valt 
echter het uitgangssignaal weg en wordt 
er een alarmsignaal gegeven. Ook de 
ontvanger wordt met een behuizing in 
het bouwpakket geleverd. De 
werkspanning is 12 V DC en de 
opgenomen stroom bedraagt 20mA 
(onbelast). Om een kompleet geheel te 
maken levert Velleman een bouwpakket 
van een centrale eenheid waarop 3 
zenders en 3 ontvangers kunnen worden 
aangesloten. Ook de voedingsspanning 
voor zenders en ontvangers komt van 
deze print. Tevens is de centrale 
voorzien van een inschakelvertraging en 
schakelt automatisch over van 
netvoeding naar akkuvoeding als het 
lichtnet uitvalt. Op de print is plaats voor 
een relais waarmee grotere alarmgevers 
zijn te bedienen (het relais zit niet in het 
pakket). De gehele installatie, maar ook 
vele andere schakelingen en 
beveiligingen zijn in en uit te schakelen 
met een codeslot, het vierde 
bouwpakket in deze opsomming. Het 
codeslot beschikt over twee 
geheugenniveau's, waarin telkens 20 
nummers van 6 cijfers kunnen worden 
geprogrammeerd. Het ligt voor de hand 
dat niet alle beschikbare lokaties moeten 








De Velleman 


alarmcentrale 





Fig.1: De volgebouwde zenderprint. 





Fig. 3: Het frontplaatje met de druktoetseenheid en de print van het codeslot. Op de print is de 
oplaadbare NiCad.batterij duidelijk te zien. 


worden gebruikt. De twee niveau's 
kunnen naar keuze worden 
geselekteerd. Zo is er bijvoorbeeld de 
mogelijkheid om tijdens werkdagen 
niveau 1 te gebruiken, en aldus 
bepaalde personen toegang te verlenen 
tot het betreden van de ruimte, of het 
starten van een machine, doch tijdens 
het weekeinde niveau 2 te selekteren, en 
dan via speciale nummers enkel 
bewakingspersoneel of kaderleden toe 
te laten. Het geheugen bestaat uit een 
CMOS ram die bij netuitval wordt 
gevoed door een batterij. Daardoor 
blijven alle nummers bewaard, zelfs 
indien de stroomonderbreking maanden 
aanhoudt. Om het geheugen te wijzigen 
moet een kontakt worden gesloten. Dit 


kan bijvoorbeeld met een 
sleutelschakelaar geschieden. Met open 
kontakt kan onder geen voorwaarde een 
wijziging plaatsvinden. Het kodeslot is 
voorzien van een frontplaat met bedrukt 
toetsenbord, en een LED geeft de 
indikatie van een ingedrukte toets. Een 
tweede LED geeft aan wanneer de 
uitgang is geaktiveerd. 

De pakketten worden in vele 
elektronicazaken verkocht. De 
leverancier geeft in de bouwbeschrijving 
duidelijk in Nederlands, Frans, Duits en 
Engels aan hoe de bouwkit gemonteerd 
moet worden. Als U het pakket niet 
werkend kunt krijgen zal de fabrikant dit 
tegen vergoeding van administratie en 
verzendkosten voor U willen doen. 


24 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA MEI 1984 NR. 5 


AM Bouwontwerp 


De Komponentenlijst 


Weerstanden: 

(Allen + W tenzij anders vermeld) 
R1 =680 Q 

R2 = 4M7 

R3,4 = 1k 

R5 = 470 Q 1 Watt 


Kondensatoren: 
C1 = 10nF MKH steek 7,5 mm 


Halfgeleiders: 

T1,2 = BC557C 

T3 = TIC106D 

D1 = IN4001 

D2 = LED rood Ø 5 mm 


Diversen: 

Print Hobbit HB410 

14 Stel printpennen en bussen 

1 mm 

S1 schakelaar met maak-kontakt 
(pulserend) 


S2 schakelaar met verbreek-kontakt 


(pulserend) 








Het schilderij- en 
antiekalarm 


Ook dit apparaat heeft tot doel een alarmsignaal te geven als er 
iets gebeurt wat niet gewenst wordt. Toch werkt het weer iets 
anders dan de andere alarmeenheden in dit blad. Het is bedoeld 
als alarmgever in een woning, bedrijfsruimte of iets dergelijks. Het 
is een uiterst eenvoudig printje met slechts weinig komponenten 
maar het werkt zeer betrouwbaar en de kans op vals alarm is 
gering. Er kunnen zowel maak- als verbreekkontakten op worden 
aangesloten die alle vormen kunnen hebben die een alarmsensor 
maar kan hebben. Als ze maar op een of andere manier kontakt 
maken. Zo is het bijvoorbeeld mogelijk om de ophangdraad van 
een schilderij te maken van een koperdraad. U slaat niet één 
spijker in de muur, maar twee. Beide spijkers verbindt U met een 
soepel draadje dat in het granol of achter het behang weggewerkt 
wordt. Deze twee draden gaan naar het alarmeenheidje. U hangt 
het schilderij op aan beide spijkers en U hebt een perfekte 
verbinding gemaakt. Zo ontstaat een zelfgebouwde 
verbreekschakelaar. Wat luxer is het in de wand wegwerken van 
een reedkontakt. In de lijst van het schilderij lijmt U een magneetje 
precies op de plaats waar het magneetje zich tegenover het 
reedschakelaartje bevindt als het schilderij op zijn plaats hangt. 
Nu detekteert U met de alarmeenheid niet alleen of het schilderij 
weggenomen wordt, maar ook of het scheef hangt. Nou? 





MEI 1984 NR. 5 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA 25 








Het schema 


Het schema munt uit door eenvoud. 
Weerstand R1 zorgt ervoor dat de LED 
de juiste voedingsspanning krijgt en aan 
deze LED kunt U zien of de installatie 
ingeschakeld is. De verbreekkontakten 
neemt U op in de basisaansluiting van 
de als darlingtontransistor geschakelde 
T1 en T2. De transistor is gesperd 
wanneer alle kontakten gesloten zijn. Als 
een van de kontakten geopend wordt en 
de kortsluiting daardoor opgeheven, zal 
door de transistor een stroom gaan 
lopen die een spanningsval veroorzaakt 
over de weerstanden R3 en R4. Door 
dat spanningssprongetje over R4 wordt 
thyristor T3 getriggerd en de thyristor 
schakelt rechtstreeks de alarmgever of 
een relais. Er kan ook stroom lopen door 
de beide weerstanden R3 en R4 als een 
van de maak-schakelaars kontakt 
maakt. Het gevolg is hetzelfde. Ook met 
schakelaar S2 bereikt U hetzelfde effekt. 
Daarom is S2 testschakelaar. 
Uitschakelen kan alleen door het 
verbreken van de stroom door de 
thyristor. Dat gebeurt met de reset 
schakelaar S1. Uit het voorgaande volgt 
dat de schakeling niet uit zichzelf 
uitschakelt. In huis is dat niet erg maar U 
moet deze schakeling dus niet 
buitenshuis gebruiken want dat zullen de 
buren niet leuk vinden als er eenmaal 
alarm gegeven wordt. De schakeling is 
overigens niet kritisch voor wat betreft 
de voedingsspanning. U kunt gerust 


HOE OINDT JE MN 
NIEUWE INBOAAKAL AIM 
BOUR? TV. AANERA'S 


gaan tot 35 Volt, maar U moet wel 
opletten of de alarmgevers daar dan 
tegen kunnen. 12 Volt is een mooie 
waarde. Veel alarmtoeters en 
zwaailampen, bellen en knipperlichten 
werken op die spanning. Het moet wel 
gelijkspanning zijn. 





De bouw 





Wanneer U even naar figuur 4 kijkt en U 
de onderdelenlijst mede in ogenschouw 


GOEIE NO GA) £ 


ZEG... MISEKS 7 
NUS GESTOLEN ? 





neemt zult U eigenlijk geen problemen 
tegenkomen. Zeker niet als U ook nog 
naar figuur 5 kijkt. Monteer alle 
onderdelen volgens de stuklijst. Schakelt 
U wat zwaardere belastingen dan 3 
Ampere dan doet U er goed aan de 
thyristor van een koelplaatje te voorzien 
of een zwaarder type te nemen. LED en 
schakelaars kunnen op een makkelijk 
bereikbare plaats weggewerkt worden. 
Niet te opvallend natuurlijk want dan kan 
de inbreker ze ook vinden. 


26 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA MEI 1984 NR. 5 











Bouwontwerp 





Het komt nogal eens voor dat 
we even een versterkertje 
moeten hebben op de 
hobbytafel. Dan wordt de hifi- 
installatie uit de kast gehaald, 
alle verbindingen losgemaakt, 
de speakerbox van de muur 
geschroefd en eindelijk kan 
dan op de werkbank het te 
testen apparaat worden 
geprobeerd. Wat zou het toch z c8 
gemakkelijk zijn een klein Al 
universeel versterkertje bij de 200uF 
hand te hebben! Met dit z 
ontwerp maakt U dat vlug 

even. Een goed versterkertje 220E LIEW 7 

met een uitgangsvermogen 

van ongeveer 4 Watt, B 2-4 OHM 
afhankelijk van C7 
luidsprekerimpedantie en 220nF Å 
voedingsspanning. Het 
bouwen zal U beslist geen 
problemen opleveren, zeker 
niet als U Hobbitprint HB 409 
gebruikt. Als U deze print niet 
wilt toepassen moet U wel 
letten op het feit dat de 
schakeling oscillatieneigingen 

kan vertonen. Monteer alle vlug gebouwd 
Ónderdelen in: VOIGOrde van de M 
stuklijst op de print. Let bij de 
elko’s op de polariteit. Spoel L 








kunt U gemakkelijk zelf De Komponentenlijst bij fig. 1 en 3 
maken. Wikkel hiervoor 20 

windingen gelakt koperdraad Weerstanden: 

op een voorwerp van 8 mm (Allen z W tenzij anders vermeld) 
rond, een potlood R1 =39 Q 

bijvoorbeeld. De lengte van R2=22Q 

de spoel moet 20mm R3 = 220 Q 

bedragen. Het IC moet een R4 = 1 Q/ 1 Watt 

koelplaat van minimaal 10 x 

10 cm krijgen. De Kondensatoren: 

temperatuur van de eindtrap C1 = 10uF/ 25 Volt elko axiaal 

is afhankelijk van de C2 = 100nF MKH (steek 7,5mm) 
luidsprekerimpedantie en van C3 = 470uF/ 25 Volt elko axiaal 
de voedingsspanning. Bij volle C4 = 39nF MKH (steek 7,5mm) 
uitsturing bedraagt het C5 = 1nF idem 

ingangssignaal zo’n 400mV. C6,8 = 2200uF/ 40 Volt elko axiaal 
Dat houdt dus in dat U er niet C7 = 220nF MKH (steek 7,5mm) 
rechtstreeks microfoons en 

dynamische pick-up Halfgeleiders: 

elementen op aan kunt IC1 = TDA2003 

sluiten. Voor deze zaken kunt 

U een voorversterker Overige komponenten: 
toepassen, al of niet voorzien Print HB 409 

van een korrektienetwerk. Als 6 printpennen en 6 bussen 1 mm 
U de print hebt volgebouwd is 1 koelplaat 10 x 10 cm 1,5mm dik 
het raadzaam om het geheel 1 meter koperlakdraad 0,7 mm 
nog eens goed te kontroleren diameter 





voordat U de 
voedingsspanning inschakelt. 
Op de ingang kunt U met een 


potmeter van 50 of 100k de schema moet voldoende zijn 

signaalsterkte regelen om met dit eenvoudige 

(logaritmische uitvoering ontwerpje een goed resultaat 

gebruiken). De bestudering te krijgen. De d 
van de foto’s, de voedingsspanning bedraagt Fig. 3: De komponentenopstelling. 





komponentenopstelling en het maximaal 20 Volt DC. 


MEI 1984 NR. 5 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA 27 


A Bouwontwerp 


Werking 


Om de werking van de CX81-MON 
video-inverter te begrijpen is het 
noodzakelijk dat U weet hoe het 
videosignaal wordt opgebouwd en hoe 
het wordt behandeld door de ZX-81 
computer. 


Op de bovenstaande linker tekening is te 
zien hoe het videosignaal er uit ziet op 
een oscilloscoopscherm voordat het 
naar de modulator gaat en nadat het 
samengesteld is door de computer. Op 
de rechter tekening is het signaal te zien 
zoals het uit de ZX81-MON komt en 
toegevoerd wordt aan de modulator, die 
het signaal op een TV-kanaal zet zodat 
de TV het kan ontvangen. Het 
videosignaal bevat de 
synchronisatieinformatie en alle verdere 
gegevens over de beeldinhoud. De 
beeldopbouw geschiedt bij de ZX-81 
met signalen voor licht en donker zonder 
tussenliggende grijstinten. Gaan we uit 
van nul volt, dan ligt het zwartnivo van 
onze ZX-81 op ongeveer 1 Volt. 
Signalen die groter zijn dan 1 Volt 
worden dus steeds lichter getekend op 
het scherm. Signalen die kleiner zijn dan 
1 Volt vallen dus helemaal weg in het 
zwart. Deze ruimte (O tot 1 Volt) wordt 
gebruikt voor de synchronisatie- 
signalen, die er voor moeten zorgen dat 
het beeld op de TV of monitor niet 
omvalt of gaat lopen. Men spreekt van 
sync.-informatie. Het wit-nivo wordt 
bereikt bij ongeveer 3,5 Volt (bij 5 Volt 
voedingsspanning). 

De inverter zorgt er voor dat de 
videoinformatie van het signaal 180 
graden in fase wordt gedraaid. De sync- 
informatie echter niet. Zie tekening! 
Eerst wordt het signaal toegevoerd aan 
de basis van emittorvolger T4. Deze 
transistor zorgt voor een goede 
aanpassing van het videosignaal dat uit 
de ZX-81 komt en de inverter. Het 
signaal wordt gesplitst en toegevoerd 
aan T3 en T1, welke beide in 
gemeenschappelijke emittorschakeling 
geschakeld zijn. Zowel in T3 als in T1 
wordt het videosignaal 180 graden 
gedraaid. Het signaal dat op de kollektor 
van T3 staat wordt toegevoegd aan de 
basis van T2, welke laatste ook in 
gemeenschappelijke emittorschakeling 
ingesteld staat. T2 wordt met 
instelpotmeter R12 zo ingesteld dat 
alleen de sync-pulsen over R3 
verschijnen. De rest van het 
videosignaal wordt door de transistor 
kortgesloten. De uitgangssignalen van 
T1 en T2 worden bij elkaar gemengd en 
op punt 1 van de printplaat staat het 
vernieuwde videosignaal weer ter 
beschikking. Het videosignaal is slechts 





CX81-MON 


De CX81-video-inverter 


De CX81-MON is een video-inverter voor de ZX-81 huiscomputer. Inverteren wil 
zeggen dat alles wat te zien is op het beeldscherm van de monitor of van het TV- 
apparaat in helderheid omgekeerd wordt weergegeven. Wit wordt zwart en zwart 
wordt wit. De beeldkwaliteit wordt beduidend beter. 


1x omgedraaid (door T1) en de sync- 
pulsen 2x (T3 en T2). C1 is een speed- 
up kondensator voor T1. Met de waarde 
van deze kondensator kan men 
eventueel wat experimenteren om een 
zo goed mogelijk beeld te krijgen zonder 
schaduw en vegen. 


De Bouw 


— Kontroleer zorgvuldig de print op 
onderbrekingen en sluitingen. 
Repareer deze zonodig. 

— Monteer de weerstanden R1 t/m R10 
op de juiste plaats op de print. De 
onderdelen komen aan die zijde op 
de print waar zich geen kopersporen 
bevinden. Op de tekening van de 
komponentenopstelling is de juiste 
plaats te zien voor de diverse 
onderdelen. 

— Soldeer vervolgens R11 en R12 op 
hun plaats. 

— Nu zijn C1 en C2 aan de beurt. 

— Volgen T1,2,3 en 4. Let goed op de 
printtekening voor de juiste stand. 

— Soldeer als laatste 4 stukjes draad 
van ca 10cm in de gaatjes gemerkt 
met 1,2,3 en 4. 

De print is nu gereed om in de computer 

ingebouwd te worden. 


Wit nivo 


Zwart nivo 
Sync. nivo 





ZX81 video-output naar modulator 





Inbouw in computer 


Om het inbouwen te vergemakkelijken 
hebben we een tekening geplaatst van 
het inwendige van de ZX-81. Let echter 
wel op: als U in de computer 


Wit nivo 


Zwart nivo 


Sync. nivo 





CX81-MON video-output met 
geiïnventeerd display 


28 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA MEI 1984 NR. 5 








Bouwontwerp 


De Komponentenlijst 


(Allen 4 W tenzij anders vermeld) 
R1 = 330 Q 

R2, 3,7 =1k 

R4, 5, 6, 8, 9, 10 = 1k5 


R11, 12 = 1k instelpotmeters klein 
liggend 


C1 = 100 pF keramische 
kondensator 

C2 = 68 nF keramische 
kondensator 


T1, 3, 4 = BC 557 
T2 = BC547 


Print Z81-MON-HB411 





veranderingen aanbrengt vervalt Uw 
recht op garantie bij de 
computerleverancier. 

Vraag, als U niet zeker bent wat er 
veranderd moet worden, raad aan een 
vriend of bekende of vraag het HOBBIT! 
Begin met het verwijderen van de 
onderkant door het losschroeven van 5 
schroeven. Drie daarvan vindt U onder 
de zelfklevende rubberen voetjes. Als U 
na het verwijderen van de kastwand 
goed naar de print kijkt zult U zien dat 
die met nog twee schroeven vast zit. 
Ook die twee schroeven verwijdert U. Nu 
kan de print voorzichtig omgedraaid 
worden. Let er op dat U de aansluiting 
van de flatcable naar het keyboard niet 
lostrekt of beschadigt. 

Op de tekening is te zien op welke plaats 
de CX81-MON het beste gemonteerd 
kan worden. Het printje kan vrij hangend 
gemonteerd worden, tenminste als de 4 
aansluitdraden stug genoeg zijn. 
Eventueel kunt U het printje met 
dubbelzijdig kleefband vastplakken. 
Soldeer de '+’ draad aan een +5 volt 
aansluitpunt op de print, bv. aan de 
rechtse poot van het IC uA7805. Dit IC 
vindt U op het koelplaatje gemonteerd. 
De ’-’ aansluiting (punt 4 van de print) 
wordt aan een massapunt gesoldeerd, 
bv. aan de middelste poot van IC 
uA7805. Dan wordt de aansluitdraad die 
het dichtst bij de rand van de print zit en 
naar de modulator voert losgesoldeerd 
van de print. De modulator is het 
metalen kastje op de hoek van de print. 
De vrije draad van de modulator wordt 





CX81-MON 


vervolgens verbonden met de MON-print 
aansluiting 1 (mon). De vierde draad 
(draad 2 van de print) wordt 
vastgesoldeerd op de ZX-81 print op die 
plaats waar voorheen de modulator 
aangesloten was. Dat is alles. Eventueel 
kan met wat handigheid een 
schakelaartje worden opgenomen 
waarmee omgeschakeld kan worden 

van positief naar negatief beeld. 


+ 
Ee) 
-l 
< 
zZ 
O 
= 








Afregelen 





Met R11 en R12 kan de ingebouwde 
print afgeregeld worden. Hiervoor is het 
nodig dat de ZX-81 aangesloten wordt 
op een TV-apparaat en voorzien wordt 
van voedingsspanning. Let op dat geen 
sluiting gemaakt wordt met al die losse 
onderdelen. Met R11 wordt het 
synchronisatiesignaal zo ingesteld dat 





een mooi, stilstaand en stabiel beeld 
wordt verkregen. Met R12 wordt het 
videosignaal zo ingesteld dat een strak 
en kontrast-rijk beeld te zien is. De 
regelingen beïnvloeden elkaar een 
beetje zodat herhaald afregelen nodig 
zal zijn. 


Warmte 


Het is bekend van de ZX-81 dat de 
computer nogal warm wordt, vooral als 
uitbreidingen aangesloten zijn (RAM- 
PACK, CX81-I/O e.d.). De koelplaat van 
de computer is eigenlijk wat aan de 
kleine kant. Het verdient daarom 
aanbeveling de koelplaat te vergroten. 
Hiervoor is een aluminiumplaatje van 
ongeveer 14 x 14 cm en 1,5 tot 2mm dik 
zeer geschikt. Het kan aan de 
bestaande koelplaat worden bevestigd 
met behulp van klinknagels of 
schroeven. 


Nu is het hele inbouwen en afregelen 
gereed en kan er weer gewerkt worden 
met de vernieuwde ZX-81. En U zult het 
met ons eens zijn: de beeldkwaliteit is 
enorm toegenomen en de duidelijkheid 
een stuk vergroot. 





Maandblad voor Hobby-elektronica 


MEI 1984 NR. 5 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA 29 








Met de intrede van de kleurenfilm en 
vooral bij de omkeer-procedés van dia 
en film werd de juiste belichting ineens 
veel belangrijker. Een niet geheel juiste 
belichting veroorzaakt al snel een 
verschuiving van de kleurbalans die veel 
onaangenamer aandoet dan over- of 
onderbelichting. Vooral ook door de 
automatische ontwikkeling, die wegens 
de gecompliceerdheid van het proces 
bijna uitsluitend in de ontwikkelcentrales 
gedaan kan worden, is er geen 
mogelijkheid meer om het materiaal 
naderhand nog te corrigeren. 

In die tijd was de transistor nog niet 
uitgevonden en moest men voor een 
belichtingsmeter naar een systeem 
grijpen dat geen versterking nodig had, 
want buizen waren veel te kwetsbaar en 
hadden grote, dure batterijen nodig. 

In die oude belichtingsmeters vinden we 
achter een glazen venstertje een 
seleencel. Op een plaatje aluminium is 
een dun laagje selenium aangebracht. 





Elektronika in de 
fotografie 


Nog maar enkele tientallen jaren geleden was het iets bijzonders 
wanneer een amateur-fotograaf met een elektronen-flitser op zijn 
camera verscheen. Jaren daarvoor was de aanschaf van een 
elektrische belichtingsmeter al een hele uitgave geweest, die 
alleen door fanatiekelingen en professionele fotografen gedaan 


werd. 


Tegenwoordig kijkt niemand meer vreemd op van computer- 
flitsers en in de meeste foto- en filmcamera's behoren 
automatische belichtingsregelingen, computergestuurde sluiters 
en elektronisch geregelde filmsnelheden tot de standaard 


voorzieningen. 


In de tijd van de zwart-wit fotografie was de juiste belichting nog 
niet zo heel erg belangrijk. Het negatief materiaal bezat voldoende 
belichtingsruimte en bij het ontwikkelen en afdrukken kon er veel 


worden goedgemaakt. 


Valt er licht op dit plaatje, dan geeft de 
cel een stroompje af, dat des te groter is 
naar mate er meer licht op de cel valt. 
Met een klein qA-metertje wordt deze 
stroom afgelezen. Helaas bleek de 
zuurstrof in de lucht het selenium op den 
duur aan te tasten, zodat de stroom van 
zo’n plaatje in de loop van de jaren 
steeds geringer wordt. Deze 
belichtingsmeters verliepen en moesten 
steeds opnieuw worden geijkt. 


Fig. 1: De Selenium-cel 





De volgende generatie belichtingsmeters 
maakte gebruik van een Cadmium- 
Sulfide (CAS) fotoweerstand. De 
weerstand van dit materiaal neemt af als 
er licht op valt. In het donker bedraagt 
de weerstand vele Mega-Ohm, in 
belichte toestand kan deze tot enkele 
honderden Q dalen. Zetten we zo’n 
fotoweerstand in serie met een 
ijkweerstand, een batterijtje en een uA- 
metertje, dan hebben we weer een 
belichtingsmeter. Helaas zal de 
batterijspanning in de loop van de tijd 
nooit constant blijven, waardoor ook de 
ijking van de aanwijzing verloopt. De 


meter moet daarom voor gebruik worden 
geijkt tenzij er een spanningsstabilisatie 
door middel van een zenerdiode is 
ingebouwd. Dit systeem met een 
fotoweerstand vinden we tegenwoordig 
nog terug in de automatische 
belichtingsregeling van eenvoudige 
filmcamera's. Als batterij maakt men 
gebruik van een kwik-celletje dat een 
zeer stabiele spanning afgeeft. De 
draaispoel van de meter is veel 
robuuster uitgevoerd dan normaal en is 
voorzien van een arm waaraan een 
lamel met een gleuf is gemonteerd. 
Doordat deze gleuf aan het ene eind 
zeer smal en aan de andere kant breed 
is, verandert de effectieve lensopening 
evenredig met de hoeveelheid licht die 
op de cel valt. De filmgevoeligheid wordt 
automatisch ingesteld door een gleuf in 
het huis van de cassette. Schuiven we 
de cassette in de camera dan valt er in 
deze gleuf een nokje dat met een 
grijsfilter is verbonden. Een gevoeliger 
film zet een helderder filter voor de 
fotocel, zodat er meer licht op kan 
vallen. Het diafragma gaat daardoor 


x 





Fig. 2: De CdS-cel 


30 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA MEI 1984 NR. 5 





M Elektronica en fotografie 


steeds iets verder dicht. 

De hier besproken foto- en filmcamera's 
hebben meestal een aparte zoeker, die 
in het huis van de camera is ingebouwd. 
In de duurdere camera's kijkt men 
echter door middel van een prisma (film) 
of een spiegel(foto) naar het beeld dat 
door de lens zelf wordt gemaakt. Bij een 
klein diafragma zal het licht dat door de 
lens valt afnemen en zou ons 
zoekerbeeld wel erg donker worden. 
Daarom spiegelt men bij filmcamera's 
het zoekerbeeld voor het diafragma uit, 
maar dat is bij fotocamera's niet 
mogelijk. Het diafragma staat daar altijd 
wijd open en springt tijdens het 
afdrukken naar de door de fotocel 
bepaalde waarde. 


ILS 





Toen de camera's met verwisselbare 
lenzen van automatische 
belichtingsregelingen moesten worden 
voorzien ontstonden er weer enige 
problemen. Elke lens bezit zijn eigen 
diafragma en deze moet steeds 
verwisselbaar met de interne 
belichtingsmeter van het toestel kunnen 
worden aan- en afgekoppeld. Hoewel dit 
probleem allang is opgelost blijft het 
tamelijk kwetsbaar, ingewikkeld en duur. 
Vroeger hadden alle fototoestellen een 
sluiter die zich in de lens zelf bevond. Dit 
is de ideale plaats voor een sluiter, maar 
kortere belichtingstijden dan 1/500 
sekonde zijn met dit type sluiter 
nauwelijks te bereiken. 

Bovendien kan men met een dergelijk 
type sluiter niet zonder speciale 
voorzorgen de optiek van de camera 
verwisselen, want het binnen vallende 
buitenlicht zou onmiddellijk de film 
bederven. De meeste camera’s bezitten 
daarom een zogenaamde spleetsluiter. 
Door middel van een doekje of metalen 
lamellen is de film zelf steeds lichtdicht 
van de buitenwereld afgesloten. In dat 
doekje of in die lamellen zit een soort 
spleet, die bij het afdrukken razend snel 
langs de film loopt. 

Het stoorde de constructeur van 
camera's al lang dat de grootte en de 
snelheid van de spleet een beetje ging 
veranderen als de camera wat ouder en 
dus een beetje versleten was. De 
oplossing werd gezocht in een 
elektronische besturing van deze sluiter. 
Maar toen er toch een elektronische 
besturing was aangebracht kon men ook 





heel eenvoudig de signalen van de 
belichtingsmeter met deze elektronica 
koppelen. De gebruiker stelt dan zelf het 
diafragma in en de elektronica berekent 
de belichtingstijd. Een druk op de knop, 
het diafragma klapt op de ingestelde 
waarde, de spiegel klapt omhoog en de 
elektronica stuurt de sluiter met de juiste 
instelling langs de film. 

In een aantal camera’s schakelt deze 
elektronica zelf een flitser in wanneer het 
licht op de fotocel niet genoeg blijkt te 
zijn voor een goede opname. 


Ook de flitstechniek heeft een hele 
ontwikkeling achter de rug. In de 
begintijd van de fotografie waren de 
films en de fotografische platen nog 
maar heel ongevoelig. Bovendien waren 
ook de lenzen niet erg lichtsterk en dus 
moest men in de meeste gevallen wel 
van extra licht gebruik maken om een 
goede foto te kunnen schieten. Op de 
televisie zien we soms wel eens een film 
die in die tijd speelde. De fotograaf heeft 
dan een steel in zijn hand waarop een 
soort tableau is bevestigd. Op dat 
tableau ligt een hoeveelheid 
magnesiumpoeder dat door een 
elektrisch stroompje wordt aangestoken 
zodra de fotograaf de sluiter van zijn 


hes at, aai 





Fig. 3: Principe kondensatorflitser 





toestel opent. Uiteraard was dat 
buitengewoon onhandig, vooral als er 
veel wind stond. Bovendien was deze 
methode ook erg gevaarlijk niet alleen 
wegens de kans op brand. 

Al spoedig begonnen de fabrikanten dit 
magnesiumpoeder, samen met een stof 
die voor de verbrandingszuurstof 
zorgde, in een glazen ballonnetje onder 
te brengen. Er ontstond het bekende 
flits-lampje. In het lampje zit een 
gloeidraadje dat de zaak kan ontsteken. 
Het lampje kan in een houder met 
reflector worden gestoken, waarin 
tevens een batterijtje is ondergebracht. 
Een contactje op het sluitermechanisme 
verbindt het batterijtje met het 
gloeidraadje en de lamp ontbrandt. 

Al spoedig merkte men dat de batterij 
veel langer meeging als men de lamp 
met een opgeladen condensator ontstak 


OLYMPUS 


MEI 1984 NR. 5 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA 31 








en deze condensator zich steeds via een 
grote weerstand uit de batterij liet 
opladen. De spanning van een 
uitgeputte batterij zakt snel als we deze 
belasten, maar als we de zaak de tijd 
gunnen krijgt zo’n batterij een 
condensator nog wel weer vol. 

Voor wie flitste waren al deze lampjes 
een dure zaak. Er verschenen dan ook 
al gauw elektronen-flitsers op de markt. 
Men wist allang dat wanneer er een 
grote stroom door een geschikt gas 
loopt, dit gas een enorme hoeveelheid 
licht gaat uitzenden. In een dun buisje, 
gevuld met het edelgas Xenon, zit aan 
beide uiteinden een aansluiting 
ingesmolten. Sluiten we op deze 
aansluitingen een grote kondensator 
aan, die tot 500 V is opgeladen, dan 
gebeurt er nog niets. Door een 
hulpelektrode die in de buis is 
ingesmolten, of die er buiten vlak tegen 
aan ligt, kunnen we de ontlading op 





gang brengen. De kondensator ontlaadt 
zich buitengewoon snel door het gas en 
er ontstaat een geweldige lichtflits. Maar 
waar halen we nu die spanning van 500 
V vandaan? Voor fotografen die in de 
studio met vaste opstellingen werken is 
dat geen probleem. Met behulp van het 
lichtnet is elke spanning wel te maken. 
Maar wie zijn flitsapparaat met zijn 
toestel mee wil sjouwen ziet echt geen 
brood in dure, loodzware batterijen van 
500 V. Hier komt de moderne 
elektronica te hulp, waardoor het geen 
probleem is om met een omvormer uit 
de spanning van enkele batterijen of een 
accu 500 V te maken. 

De hoeveelheid licht die een dergelijke 
flitser af geeft is steeds even groot. Als 
de flitsbuis stroom begint te trekken gaat 
ze hier mee door totdat de elco leeg is. 
De beginspanning van de elco lager 
nemen heeft ook geen zin, want dan wil 
de buis niet ontsteken. De flitser heeft 
een bepaald richtgetal. Delen we de 
afstand van het voorwerp dat we willen 
fotograferen op dit getal dan krijgen we 
het in te stellen diafragma als uitkomst. 
Dat betekent dat we steeds opnieuw ons 
fototoestel moeten instellen, iets dat 
voor een reportage-fotograaf erg 
hinderlijk is. 

Het zou mooi zijn wanneer onze flitser 
zelf steeds de juiste hoeveelheid licht af 
gaf die we voor het gewenste onderwerp 
nodig hebben. We weten dat deze 





systemen bestaan en computer-flitsers 
genoemd worden. 


In de fotografie is het in feite niet 
belangrijk hoeveel licht er op ons 
onderwerp valt. Het enige dat telt is 
hoeveel licht er op onze film terecht 
komt. Een informatie over die 
hoeveelheid geeft onze 
belichtingsmeter. Echter, dit is altijd een 
gemiddelde hoeveelheid en bij de flits 
willen we de totale hoeveelheid weten. 
Dat optellen van alle licht dat er op een 
gegeven moment binnen komt noemen 
we intergreren. We kunnen dat 
eenvoudig doen door de spanning van 
onze fotocel via een weerstand naar een 
kondensator te voeren. Zolang de flits 
duurt geeft de fotocel spanning af en 
loopt de kondensator langzaam vol. Valt 
er veel licht op de cel dan loopt de 
kondensator snel vol, bij weinig licht 
duurt dat langer. Heeft de kondensator 
een bepaalde spanning bereikt, dan 
weten we dat op dat moment een 
bepaalde hoeveelheid licht op onze film 
is gevallen. Zodra we genoeg licht 
hebben gehad moeten we de flitsbuis 
zien te doven. Dat heeft veel 
hoofdbrekens gekost, maar is ten slotte 
toch gelukt. Het is namelijk niet 
eenvoudig om een stroom van tientallen 
ampères binnen enkele tientallen nano- 
sekondes te stoppen. 

Dat werkt ongeveer als volgt: Tijdens de 
ontlading staat de spanning van de 
hoofdelco op de buis. Lukt het nu om de 
spanning op de buis heel even weg te 
laten vallen, dan stopt de ontlading. Dit 
kunnen we doen door een lege elco op 
de buis aan te sluiten. De beginspanning 
van deze elco is nul dus zal ook de 
spanning van de buis even nul moeten 
zijn. Door een kleine weerstand in de 
leiding van de hoofdelco in te bouwen 
krijgt deze niet de kans om de spanning 
op de blus-elco snel genoeg op te 
bouwen. Het schakelen doen we met 
speciale zeer snelle thyristors. 

Het grote voordeel van dit systeem is 
tevens dat de meeste onverbruikte 
energie in de hoofdelco blijft zitten. We 
moeten na een flits waarbij alle energie 
nodig was dan ook veel langer wachten 





totdat de elco weer vol is dan na een flits 
die maar weinig energie nodig had. 


Ook in de ontwikkeling en in het 
afdrukken van onze foto's heeft de 
elektronica veel verandering gebracht. 
Vroeger was alleen al het afdrukken van 
een zwart-wit negatief vaak een kwestie 
van veel proberen voordat er een goede 
afdruk ontstond. Nu meten fotocellen de 
hoeveelheid licht en de bijbehorende 
elektronica schakelt automatisch de 
lampen uit als de juiste belichting is 
bereikt. 

Vooral de kleuren-fotografie zou al 
helemaal onbetaalbaar zijn gebleven 
wanneer de elektronica ons niet te hulp 
was gekomen. In 1954 kostte een 
kleurenafdruk van 6 x 6 nog f 2,50, 
hetgeen in onze tijd met zeker meer dan 
een tientje! overeen zou komen. 

In de centrale meten fotocellen voor de 
verschillende kleuren de hoeveelheid 
licht. De elektronica berekent de juiste 
filters en draait die automatisch voor het 
negatief. 

De concentratie en de temperatuur van 
ontwikkelbaden wordt elektronisch 
gemeten en op peil gehouden, Al deze 
dingen hebben er toe geleid dat we nu 
voor nog geen gulden al een prima 
kleuren-afdruk van minstens 9 x 12 
kunnen kopen. 


Veel van deze elektronische apparatuur 
is vrij prijzig, maar in een aantal gevallen 
ligt daar voor de zelfbouwer, die niet 
tegen de moeilijkheden opziet, nog een 
terrein open. 

In de centrales waar men alle materiaal 
voor de verschillende klanten uit elkaar 
moet houden doet de computer 
uiteraard al zijn intrede, maar het 
gebruik van een computer heeft in dat 
geval meer met de administratie dan 
met de fotografie zelf te maken. 


32 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA MEI 1984 NR. 5 





J Gezien, gehoord, gelezen 





Akai AV-U 8 Audio/video 
versterker 


Tijdens het doorbladeren van de 
nieuwe Akai folder viel ons oog op 
een interessant apparaat, de ver- 
sterker AV-U 8. Deze AV-U 8 her- 
bergt in zich niet alleen maar een 
versterker van 2 x 22 Watt (RMS 
(vigs. Din 25 W), maar fungeert, en 
dat is héél belangrijk, als schakel- 
centrum waarop al Uw geluids- en 
videoapparatuur kan worden aan- 
gesloten. Met één druk op de bedie- 
ningstoets kunnen de diverse 
beeld- en geluidskomponenten 
worden doorverbonden. Deze Akai 
AV-U 8 maakt hiermede een defini- 
tief einde aan de warboel van snoe- 
ren: alle verbindingen leiden nu 
naar één actief schakelcentrum. Er 
zijn aansluitingen voor de volgende 
beeld- en videokomponenten: 
videotuner - beeldplatenspeler of 
een 2e videotuner - twee videore- 
corders - beeldmonitor - televisie- 
toestel - TV antenne - platenspeler - 
tuner - Compact-Disc speler of een 
andere geluidsbron - tape- of cas- 
settedek. Ook kan in plaats van één 
of meerdere der genoemde beeld- 
komponenten andere apparatuur 
met een videouitgang worden aan- 
gesloten zoals een homecomputer 
of spelcomputer, videocamera of 
draagbare videorecorder. En kun- 
nen aldus door de geavanceerde 
elektronica van de AV-U 8 gecen- 
traliseerd worden. het apparaat be- 
schikt tevens over een dynamisch 
ruisonderdrukkingssysteem (DNR) 
voor een ruisvrije stereo- of mono 
geluidsweergave. Het maken van 
b.v. een opname of videokopie ge- 
schiedt onafhankelijk van de overi- 
ge ingangsfunkties. U kunt dus te- 
gelijkertijd naar een geluidsbron 
luisteren. Via de ingebouwde 
zwart/wit 10,2 cm monitor ziet U 
o.a. wat U aan het doen bent met de 
diverse beeldinformatie als de vi- 
deo-opnamekeuzeschakelaar 
wordt bediend. Tenslotte kan nog 
opgemerkt worden dat deze Akai 
AV 8U ook in esthetisch opzicht de 
integratie vormt tussen vele audio- 
en videokomponenten. 


Inl. Fodor radio BV Rotterdam. 


Texas Instruments introdu- 
ceert High Speed CMOOS 
Texas Instruments heeft de intro- 
duktie aangekondigd van een zeer 
uitgebreide reeks High Speed 
CMOS produkten. De SN74HC-fa- 
milie is qua funktie en pinning volle- 
dig kompatibel met de meest ande- 
re logische families van Texas In- 
struments, waardoor onmiddellijke 
toepassing in bestaande ontwer- 
pen tot de mogelijkheden behoort. 
Opvallende kenmerken van Texas 
Instrument’s High Speed CMOS: 
— lage vermogensopname 
— superieure immuniteit 
noise 

— even snel als LS-TTL 

— TTL input/output kompatibel 
— verbeterde ESD-protektie 


tegen 


Inl. BV. Diode Hollantlaan 22. 
3526 AM Utrecht 
Tel. 030 - 884214 





Siemens SIPMOS transisto- 
ren 

De MOS-vermogenstransistoren, 
met talrijke technische voordelen 
ten opzichte van hun bipolaire con- 
curenten, zijn ruim drie jaar op de 
markt. De in vergelijking met de bi- 
polaire transistoren hogere prijs, 
verhinderde tot op heden in het 
laagspanningsgebied (tot 500V) 
een brede penetratie. Het fabrika- 
geproces is nu zo ver ontwikkeld dat 
het chipoppervlak, bij gelijk vermo- 
gen, wordt gehalveerd. Dat bete- 
kent een verbetering in de tech- 
nische gegevens en een gunstigere 
stuksprijs. De eerste serieproduk- 
tie van deze nieuwe BUZ 7 familie is 
sinds het voorjaar 1983 op de 
markt. 





De nieuwe kleinere transistorchips 
laten, mede door het nieuwe fabri- 
kageproces een hogere stroom- 
dichtheid toe. In het spanningsge- 
bied tot 220 volt is nu een dubbele 
stroombelasting toelaatbaar. De 
tweevoudige ionenimplementatie 
van de kanaalgebieden blijft onver- 
anderd. De kanalen zijn nu korter en 
maken het mogelijk dat er meer 
transistorcellen per chipoppervlak- 
te-eenheid kunnen worden aange- 
bracht. Door de hogere opbrengst 
zijn de kleinere chips goedkoper te 
vervaardigen. De nieuwe SIPMOS- 
transistoren met als type-aandui- 
dingBUZ7. .. zijn verkrijgbaar voor 
50, 100, 400 en 500 volt. De chipop- 
pervlakte bedraagt 2,5 x 3,5 mm. 
De BUZ 71, voor 50 volt, komt bij- 
voorbeeld op minder dan 0,1 Q (R 
on), waarvoor tot op heden het dub- 
bele oppervlak nodig was. De klei- 
nere chips verminderden ook de 
schakeltijden en de capaciteiten. 
De BUZ 7... serie wordt in een 
plastic behuizing (TO220) gemon- 
teerd. Met een dergelijke MOSFET 
is het te verwachten dat de stuks- 
prijs die van de bipolaire vermogen- 
stransistoren benadert en dat dus 
meer - reeds lang gepropageerde - 
toepassingen kunnen worden ver- 
wezenlijkt. 


Siemens persbericht. Siemens Ne- 
derland, Den Haag. 


Philips introduceert de nieu- 
we FERRO-l cassette 

Philips start een reclamecampagne 
voor het promoten van de ver- 
nieuwde High Output Ferro casset- 
tes type | (normal bias). De band 
van deze cassettes bestaat uit een 
stabiele polyester draadfilm voor- 
zien van een vernieuwde magneti- 
sche laag van ferro-oxide met zeer 
hoge pigmentatie. De band heeft 
daardoor een 1dB hoger maximum 
uitgangsniveau en een 1'/,dB hoger 
verzadigingsniveau. De eigenruis 
ligt 0,5 dB lager en het dynamisch 
bereik 1,5 dB hoger. De cassette is 
een High-Precision cassette met 
extra gepolijste bandgeleiders die 
bijdragen tot een vrijwel wrijvingslo- 
ze bandloop. Een minimale jengel 
en nagenoeg geruisloos band- 


J 
| 
' 









transport zijn hiervan het resultaat. 
De cassette is aan de binnenzijde 
voorzien van twee gerilde glijfolies 
(Floating Foil Security systeem), 
die zorgen voor een perfekte cen- 
trering van de band op de opwikkel- 
spoel. Dank zij deze voorziening is 
vastlopen of breuk van de band dan 
wel het optreden van bandsalade 
zo goed als onmogelijk. De beide 
cassettehelften zijn met vier 
schroeven op elkaar gesloten. Een 
vergroot hardplastic venster geeft 
een duidelijk zicht op de band. De 
cassettes zijn zeer geschikt voor 
popmuziek, achtergrondmuziek en 
gesproken woord. Aanbevolen voor 
cassetterecorders, radiorecorders, 
auto-cassettespelers, stereo-com- 
binaties en eenvoudige cassette- 
decks. De C60 en C90 cassettes 
worden in handige '3-PAKS’, dat wil 
zeggen dat ze gedrieën verpakt zijn 
in plastic folie met kleurige opdruk, 
geleverd. 


Philips persdienst Eindhoven. 


Computer software voor 
Commodore 64 

Een ‘computer’ is een dood stuk ge- 
reedschap, dat niets doet en niets 
uit zichzelf kan. Een 'computersys- 
teem’ daarentegen is een werkbare 
combinatie van apparaten en pro- 
grammatuur. Programmatuur of 
‘software’ kan alleen in computer- 
apparaten (hardware) tot leven ko- 
men. Vandaar dat juist aan de soft- 
ware de hoogste eisen worden ge- 
steld. Met vrij eenvoudige basis- 
kennis die men in een paar weken 
onder de knie heeft kan een klein 
bedrijf met een personal computer 
al heel wat werkzaamheden auto- 
matiseren. Voorwaarde is dat de 
gebruiker enige belangstelling 
voor, en enige kennis van compu- 
terzaken heeft. Personal compu- 
ters worden met de juiste software 
‘professional computers’. Compu- 
ter Software Associates (CSA) ver- 
vaardigt programmatuur voor de 
populaire huiscomputers Commo- 
dore 64 en VIC 20. Men levert een 
serie uitgekiende programma’s 
voor zakelijke en onderwijstoepas- 
singen, alsmede opmerkelijke spel- 
programma's. 


Inl. Viertron BV, Rotterdam. 
Tel. 010-198088. 


PHILIPS 





MEI 1984 NR. 5 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA 33 





Á Bouwontwerp 


In principe werkt de alarminstallatie zo 
gauw de eenheid met de twee 
akkupolen is verbonden. Om meer 
mogelijkheden te hebben die een nog 
betere installatie opleveren is er echter 
ook een aansluitpunt voor allerlei 
sensoren aangebracht, waarmee 
kofferbak, motorklep, afsluitdeksel van 
het benzinecompartiment, schuifdak en 
noem maar op wat ook beveiligd kunnen 
worden tegen ongewenste bezoekers. 


Waar zit 'm nou de kneep? 


De schakeling bewaakt de 
akkuspanning. Het openen van een 
deur, het inschakelen van de autoradio, 
het aanzetten van het kontakt of de 
verlichting veroorzaakt op het 
inschakelmoment een schakelklik. Er 
gaat stroom lopen van akku via 
schakelaar naar verbruiker. Dat houdt in 
dat de akku zwaarder wordt belast en de 
akkuspanning zal iets zakken. Ons 
alarm detekteert deze 
spanningsverandering. Langzame 
veranderingen zoals verslechteren van 
akku e.d. hebben geen invloed. Er moet 
een spanningssprong zijn. Na aktiveren 
van de schakeling wordt er een relais 
bekrachtigd. Als gedurende de tijd dat 
dit relais ingeschakeld is de 
hoofdschakelaar wordt uitgezet is er 
niets aan de hand. Deze tijd is ongeveer 
10 sekonden en die hebt U nodig om in 
te stappen en de installatie buiten 
werking te zetten. Anders ziet men U 
voor de inbreker aan. Het is dan ook 
zaak er voor te zorgen dat de 
hoofdschakelaar niet ongeoorloofd te 
bedienen valt of goed verstopt is. Een 
sleutelschakelaar verdient de voorkeur. 
Als er na het verlopen van de instaptijd 
geen aktie ondernomen is schakelt relais 
2. Op dit relais kunt U een toeter of 
sirene aansluiten. Ook een tweede relais 
of andere soorten alarmapparatuur zijn 
natuurlijk mogelijk. Tegelijk met het 
inschakelen van het relais wordt via een 
van de poorten van Ic1 de elko C5 
opgeladen. Na ongeveer 3 minuten is de 
spanning op de elko zo hoog, dat twee 
andere poorten van IC1 de gehele 
schakeling resetten en het alarm weer 
uitschakelen. De installatie is dan direkt 
weer voor gebruik gereed dus opnieuw 
openen van deuren, kleppen of deksels 
geeft meteen weer alarm (na de 
inschakelvertraging van 10 sekonden). 
Via T1 en T2 kunnen ook allerlei 
schakelaars toegepast worden mits U 
gebruik maakt van maakkontakten. De 
schakelaars moeten in de ruststand 
kontakt maken met massa. Dus 
kofferdeksel dicht is schakelaar open, 
kofferdeksel open is schakelaar 
gesloten. U kunt ook denken aan 





Autoalarm, 
helemaal anders: 


Nu eens een heel ander autoalarm. Niet dat deze schakeling een 
ander soort geluid opwekt of zo, maar de manier van detekteren of 
er ingebroken wordt of althans een poging daartoe wordt 
ondernomen is wél anders. Gewoonlijk bestaat een alarmeenheid 
uit een aantal sensoren, een tijdvertragingsschakeling, een 
hoofdalarmschakeling en een alarmgever of een relais. Als 
alarmgever in de auto wordt vaak de claxon gebruikt. Dat is bij 
deze installatie ook goed mogelijk, maar ook de sirene die elders 
in dit nummer staat is uitstekend bruikbaar. Wat is er nu dan zo 
anders in dit schema? Bij dit systeem is het inbouwen van 
speciale sensoren in de deuren niet meer nodig. Ook wordt er 
geen gebruik gemaakt van de al aanwezige deurschakelaars die de 
binnenverlichting inschakelen. 





Foto 2: Diverse sensoren kunnen toegepast worden maar zijn niet noodzakelijk. De verbinding 
met alleen de akku is voldoende voor een perfekt alarmsysteem. 


trillingsgevoelige schakelaars (te koop 
bij de elektronika handel), deurmatten 
met ingebouwde schakelaar en 
kwikschakelaars. Bediening van een van 
deze schakelaars heeft direkt alarm tot 
gevolg, zonder inschakelvertraging. 
Wederom start het alarm gedurende 3 
minuten en schakelt na die tijd 
automatisch weer uit. En meteen staat 
ons alarm weer stand-by. Met deze 
schakeling is Uw auto door en door 
beveiligd. De kans op vals alarm is bij 
juiste opbouw zeer gering en de 
betrouwbaarheid erg groot. Bovendien is 
de schakeling ook redelijk 
sabotageveilig. 


De bouw 


Het bouwen van zo’n schakeling gaat 
het snelst op een originele print. Werken 
op een systeemprint heeft een wir-war 
van draden tot gevolg. Bij het ontwerpen 
van HB 407 is al heel wat denkwerk voor 
U gedaan en de kans op storing gering. 
Kontroleer de print en bestudeer de 
komponentenopstelling. Schaf alle 
komponenten aan en leg dan een 
soldeerbout, een kniptang en een 
platbektangetje klaar. De juiste plaats 
van de diverse onderdelen zien we goed 
op de tekening van de 


34 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA MEI 1984 NR. 5 












De Komponentenlijst 


Weerstanden: 
(Allen + W tenzij anders vermeld) 
R1,12 = 4k7 

R2,5,8,14 = 100k 

R3,4,7 = 560k 

R6 = 5M6 

R9,11,16,19 = 10k 

R10=1k 

R13 = 3k3 

R15 = 2M2 

R17 = 680 Q 

R18 = 8M2 









Kondensatoren: 
C1,2,4,5 = 10uF/ 25 Volt tantaalelko 
C2,6,7 = 100nF MKH steek 7,5mm 






















Halfgeleiders: 
D1,2,3,4,5,6 = 1N4148 

D7 = LED rood diameter 5mm 
T1,6 = BC558 

T2,3,4,5,7,8 = BC548 

IC1 = CD4093 

IC2 = NE555 


Overige onderdelen: 
Print HB 407 
IC-voeten 1 x 8 polig 
IC-voeten 1 x 14 polig 

Rel. 1 DIL relais 12 Volt enkel maak 
kontakt 

Rel. 2 Siemens printrelais V23027 + 
12 Volt staande of liggende 
uitvoering 

L zie tekst; ca. 1 meter 
koperlakdraad 0,7mm 

8 stel printpennen en bussen 

Evt. 3 standenschakelaar met 6 A. 
kontakten 















hebt hoe het allemaal werkt! 


komponentenopstelling. Met de 
onderdelenlijst erbij kunt U niets over het 
hoofd zien. Monteer de weerstanden R1 
tot en met R19 op de print. Een 
kleurkodetabel vindt U achter in deze 
Hobbit. Steek de aansluitdraden door de 
betreffende gaatjes, druk de 
weerstanden tegen de print aan en buig 
de draden aan de koperzijde van de 
print schuin om. Soldeer ze daarna vast 
en knip de draden af. Dan zijn de 
kondensatoren aan de beurt. C1, 3, 4 en 
5 zijn elektrolytische kondensatoren en 
hebben een '+’ en een '-' zijde. Ze 
moeten op de goede manier 
gemonteerd worden anders gaan ze 
kapot. Neem dan de dioden D1 tot en 
met D6 en kijk goed welke kant de 
kathode is. Op een diode is dat 
aangegeven met een ring. Bij dioden 
waar door middel van een kleurkodering 
het type is aangegeven is deze ring 
extra breed in vergelijking met de andere 
ringen. Besef goed dat de richting van 
een diode erg belangrijk is. De streep in 
het schemasymbool op de 
komponentenopstelling komt overeen 
met de streep op de diode. 


Soldeer transistoren T1 tot en met T8 op 
hun plaats, let goed op de stand en zorg 
ervoor dat de onderzijde van de 
transistor 5mm van de print afblijft. 
Soldeer de IC voeten op hun plaats. Die 
hebben vaak een indikatienokje of 
vlakje, dat aangeeft waar pen 1 van het 
te plaatsen IC zich moet bevinden. 
Direkt de voet in de juiste stand solderen 
maakt de kans op fouten een stuk 


Fig. 1: Het schema van het autoalarmsysteem. Je moet er wel even naar kijken voordat je door 












kleiner. Soldeer relais 2 op zijn plaats. 
Nu komt spoel L aan de beurt. Maak die 
als volgt: Draai om een kerntje van 8mm 
diameter (b.v. een potlood) twintig 
wikkelingen gelakt koperdraad van 
0,7mm doorsnee. Leg de wikkelingen 
netjes tegen elkaar aan. Krab de 
uiteinden goed schoon en vertin ze door 
de draad met de soldeerbout goed warm 
te maken en er wat soldeertin op te laten 
smelten. Het uiteinde moet mooi 
zilverkleurig zijn, anders is niet alle lak 
goed weggekrabd. Buig de uiteinden 
zoals in de tekening is aangegeven en 
prik de spoel in de print. Soldeer de 
spoel vast en doe dat ook met de 8 
printpennen. Plaats de IC's 1 en 2 in hun 
voetjes en let goed op de stand. Zie 
figuur 3. Plaats ook relais 1 in het voetje. 
Weer letten op de stand. LED D7 kan op 
de print gemonteerd worden, maar ook 
een plaatsje ergens op het dashbord is 
mogelijk. D7 brandt overigens alleen 
maar als het alarm aktief is en heeft 
geen andere funktie dan aan te geven 
dat de schakeling goed werkt zodat de 
sirene of claxon niet steeds 
ingeschakeld hoeft te worden tijdens het 
testen. 


Inbouw en aansluiten 


Als de print gereed is kan de voeding 
worden aangesloten. Deze 
voedingsspanning komt van de 
autoakku en moet 12 Volt bedragen. Als 
er extra schakelaars, zoals reeds 
besproken, worden toegepast is de 


MEI 1984 NR. 5 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA 35 






DNVERSE BY HET 
RAUTOALARM 


zo mrt A | KATHODE ANODE 
GEBRUIKTE fre (BEU | e k 

X G ŞS 

y j 


ONDERDELEN = aP 
y BREDE Ps 












Fig: 4: Hoe de diverse gebruikte onderdelen herkend en 
aangesloten moeten worden ziet U in deze figuur. 





Fig. 3: Zo moeten de diverse onderdelen gemonteerd worden. 





schakeling alleen geschikt voor auto's zoals in de tekening staat aangegeven is de massa van de auto (natuurlijk alleen 
met de min van de akku aan massa. de werking als volgt: als de auto ’-’ aan massa heeft!) 

Hebt U een auto met de plus van de Stand 1:Alarm ingeschakeld, ontsteking Verbreek de verbinding tussen 

akku aan massa dan mag U de extra uitgeschakeld kontaktslot en bobine (eventueel vóór 
schakelaars niet aansluiten op de ingang _(parkeerstand, alarm aktief) het kontaktslot) en sluit de bobinedraad 
’S' maar op de collector van transistor Stand 2: Alarm uitgeschakeld, aan op punt 3 van de schakelaar. Breng 
T1. Deze aansluiting is niet naar buiten ontsteking uitgeschakeld een draad aan van kontaktslot of ’+' 
uitgevoerd en moet dan dus (garagestand, er kan gewerkt worden akku naar punt 2 van de schakelaar. 
rechtstreeks op de print aangesloten te aan de auto) Gebruik voor de laatste 2 aansluitingen 
worden. Om de schakeling te testen Stand 3: Alarm uitgeschakeld, dik soepel snoer van minstens 2 mm?. 
maakt U een verbinding tussen ingang ontsteking ingeschakeld Breng een dik stukje soepel snoer aan 
’S' en massa. Relais 2 moet meteen (U kunt gewoon rijden) tussen het relais-moederkontakt en '+’ 
aantrekken en D7 oplichten. Gedurende Verbindt de ’-’ aansluiting van het alarm en tussen het relais-maakkontakt en de 
ongeveer 3 minuten blijft het relais met de '-’ aansluiting van de akku of met +’ aansluiting van de claxon. Sluit de 


ingeschakeld. Wilt U niet telkens 3 
minuten wachten tijdens het testen sluit 
dan even weerstand R18 (8M2) kort met 
een stukje draad. De schakeling gaat 
dan meteen terug in de rustpositie. 
Zodra vervolgens tussen plus en min 
van de voedingsaansluiting een lampje, 
of een weerstand van 220Q of minder 
wordt aangebracht moet U relais 1 aan 
horen trekken. Goed luisteren want dit 
soort DIL-relais maakt heel weinig 
schakelgeluid. Hoort U niets dan wacht 
U gewoon 10 sekonden. Na die tijd moet 
relais 2 aantrekken en de LED oplichten 
en na ongeveer 3 minuten weer 
uitschakelen. Daarna kan het hele 
proces van voren af aan beginnen. Als 
het alarmapparaat goed werkt kunt U 
het inbouwen in de auto, al of niet in een 
kastje. Bestudeer het aansluitschema 
van figuur 4. Aansluiten geschiedt als 
volgt. Maak bij voorkeur gebruik van een 
3 standenschakelaar als 
hoofdschakelaar. Breng deze 
schakelaar buiten het zicht aan, maar & 
zorg er voor dat ze goed te bedienen | 
blijft. De bedoeling is dat de eventuele 
inbreker deze schakelaar niet kan 
vinden. Als U de schakelaar aansluit 


36 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA MEI 1984 NR. 5 


Fig. 2: De print waarop de komplete elektronika een plaats vindt. 














Bouwontwerp 


eventuele sensorschakelaars aan tussen 
ingang 'S’ en massa. Natuurlijk kunt U in 
plaats van de claxon ook een andere 
alarmgever kiezen, bijvoorbeeld de 
zelfbouwsirene uit dit nummer. Het 
inbouwen is gereed en er kan nogmaals 
getest worden. Na inschakelen van het 
alarm (schakelaar in stand 1) krijgt U 
ongeveer 30 sekonden de tijd om de 
auto te verlaten en af te sluiten. Na die 
tijd komt het alarm op scherp en zal het 
dus werken zoals in voorgaande tekst 
werd beschreven. Bij het instappen krijgt 
U ongeveer 10 sekonden de tijd om de 
schakelaar in stand 2 of 3 te zetten. Veel 
sukses met Uw installatie en we hopen 
dat deze unieke schakeling nooit echt in 
werking behoeft te komen! 








KLAKSON 
SCHAKELAAR 







GESTREEPTE BEDRADING IS REEDS IN AUTO AANWEZIG 


Fig. 5: Het bedradingsschema in de auto. De lijnen waar een gestippelde lijn langs staat maken 
reeds deel uit van de bedrading in de auto. 






SOLDEERGEREEDSCHAP 
EN ACCESSOIRES 


Wij leveren U een uitgebreid programma soldeergereedschap en 
accessoires tegen ongekend lage prijzen. De temperatuur geregelde 
soldeerstations, met analoge of digitale indicatie, zijn continu 
regelbaar van 1000C - 5000C, hebben een lage tip lekspanning en 
een vernuftig ontworpen triac regelcircuit. 


Mode! RS8050 M 

lel RS 8050 
30 W soldeerbout — Hfi. 26,- DE 
Model 828 
Tinzuiger — Hfl. 23,- E 
Modei 928 E 
Tinzuiger met pompje, 50 W — Hfl. 38,- Æ 


Modei 330 Po 
Soldeerbout met variabel vermogen (15-30W) — Hfi. 59,- r 


Model 800 


Solide soldeerboutsteun (1 kg.) — Hfl. 21,- Model 828 


Model 888 
Solide soldeerboutsteun met regelbaar vermogen en analoge 
temperatuurindicatie (geschikt voor elk type soldeerbout) — Hfl. 77,- 


Model 233 MKII 

Temperatuur geregeld soldeerstation in kunststof behuizing 
met analoge temperatuurindicatie — Hfl. 236 — 

Model 220 MKII 


Temperatuur geregeld metalen soldeerstation met JA 
digitale uitlezing — Hfl. 495,- P 


Prijzen zijn incl. BTW. Áo Boterean Elektronika, sivega -~ 
Prijswijzigingen voorbehouden. £*” Model 928 sim Ter onis; à Sas, midnr RENE 


PROFESSIONELE ELECTRONISCHE COMPONENTEN. MEET APPARATUUR EN VOEDINGEN 


ie nasinc ELECTRONICS BU. 


BENELUXWEG 27, 4904 SJ OOSTERHOUT, HOLLAND, TEL.: 01620 - 51400, TELEX 54598 


MEI 1984 NR. 5 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA 37 





Hoe is die computer eigenlijk ontstaan? 
We hebben er al tientallen jaren over 
horen praten, maar nog nooit heeft zij 
zich zo intensief aan ons opgedrongen 
als de laatste paar jaren. 

De computer is eigenlijk een 
rekenmachine. Het Engelse werkwoord 
to compute’ betekent letterlijk ‘rekenen’. 
De computer kan eigenlijk nog veel 
méér, maar daar komen we straks nog 
op terug. 

De mens heeft altijd gezocht naar 
middelen die hem het leven konden 
veraangenamen of vergemakkelijken. 
Een duidelijk voorbeeld daarvan is het 
TELRAAM. Als baby werden we er al 
mee geconfronteerd, want in vele 
babyboxen is dat fenomeen ingebouwd. 
Niet dat onze opvoeders de verwachting 
koesteren dat baby daarmee 
daadwerkelijk controle zou kunnen 
uitoefenen op de hem dagelijks 
toegediende hoeveelheid hoogwaardig 
voedsel, maar een fascinerend spel blijkt 
er toch mee mogelijk te zijn. Zo'n vijftig 
tot honderd jaar geleden was het 
telraam echter een niet weg te denken 
hulpmiddel om de opgroeiende 
schooljeugd het wonder van de 
rekenkunde op aanschouwelijke wijze bij 
te brengen. Maar wie schetst de 
verbazing van de Azië-bezoekende 
Europeanen als zij de Chinezen en 
Japanners in het dagelijks leven het 
telraam, in zakuitvoering, intensief zien 
gebruiken bij elke transactie in winkel of 
bedrijf! Terwijl wij, Europeanen, uit het 
hoofd rekenen of er desnoods een 
potlood en papier bij halen, wordt daar 
alles op het telraam afgehandeld. Zoals 
reeds gezegd, de mens heeft er altijd 
naar gestreefd het zich gemakkelijk te 
maken. Zo ook op het gebied van het 
rekenen. Reeds in 1762 bouwde Pascal 
voor zijn vader, die ontvanger der 
belastingen was, een telmachine om 
hem het rekenwerk te vergemakkelijken. 
Vele rekenmachines, allen op 
mechanica berustend, zijn in de daarna 
volgende decennia ontwikkeld en op 
kantoren en in bedrijven in gebruik 
genomen. Zij konden niet alleen optellen 
maar ook aftrekken, vermenigvuldigen 
en speciale berekeningen maken. Voor 
gebruik in wetenschap en techniek 
verscheen de rekenschijf of rekenschuif 
(afhankelijk van zijn uitvoering). Dat 














J 


We leven in de eeuw van de computer. Hoe vaak hebben we dat al 
niet gehoord en gelezen. Inderdaad is het zo dat de computer 
bezig is onze samenleving grondig te beïvloeden en niet zonder 
reden. Het is in ieder geval zo’n indringend medium dat haar 
invloed op gelijke hoogte gesteld kan worden met uitvindingen als 
de stoommachine, de elektriciteit, de telegraaf en telefoon, de 


radio, de televisie enz. 


apparaat, dat we nog regelmatig in 
gebruik zien, kent eveneens vele 
uitvoeringsvormen. De nauwkeurigheid 
is minder groot dan de echte 
rekenmachine, maar voor bepaalde 
berekeningen voldoende groot. 

Maar, we leven in de eeuw van de 
elektronica. Het is dan ook volkomen 
logisch dat deze elektronica voor de 
rekenmachine eveneens oplossingen 
bieden zal. De tweede wereldoorlog 
heeft deze ontwikkeling (zoals zovelen) 
enorm versneld. Door elektronenbuizen 
als schakelaars te gaan gebruiken 
openen zich ongekende mogelijkheden. 
In het jaar 1944 wordt de ENIAC, de 
eerste elektronische rekenmachine in 
werking gesteld. Behalve de enorme 
snelheid waarmee nu berekeningen 
kunnen worden gemaakt, is er nóg een 
geniale vondst toegepast; de machine 
kan worden ‘geprogrammeerd’, hetgeen 
wil zeggen dat we de machine kunnen 
opdragen een aantal berekeningen na 
elkaar te verrichten zonder tussenkomst 
van de mens, Er is echter één heel groot 
nadeel verbonden aan deze ENIAC en 
zijn navolgers in de jaren 40 en 50 en 
dat is de enorme omvang en 
complexiteit. Deze machines beslaan 
een grote zaal, vergen zeer veel energie 
en de programmering neemt maanden in 
beslag! 

Nu, 40 jaar later, is de computer 
uitgegroeid van zeer dure, 
wetenschappelijke bezienswaardigheid 
tot een zeer veelzijdige, 


gegevensverwerkende, handzame 
machine, die ontelbaar vele taken op 
zich kan nemen. In de loop der jaren 
werden de elektronenbuizen vervangen 
door transistoren en later deze weer 
door geïntegreerde circuits, terwijl 
tenslotte de microprocessoren de dienst 
overnamen. Dit alles heeft geleid tot 
vereenvoudiging en verkleining van de 
computer terwijl, met het oog op het 
toepassingsgebied, specialisaties 
ontstonden met doelgerichte 
specificaties. Ook de prijs van de 
computer daalde drastisch, maar ook 
hier geldt dat het doelgebied, de 
specificatie, mede prijsbepalend werd. 
Zo werd de computer, bij het uittreden 
uit het ontwikkellaboratorium, al snel 
toegepast in de wetenschap, waarbij we 
op de eerste plaats moeten denken aan 
militaire toepassingen, die ook hier een 
enorme stimulans aan de ontwikkeling 
hebben gegeven. Later komen daar de 
toepassingen bij op het gebied van de 
overheid, waarbij we denken aan bijv. 
telefooncentrales, verkeerslichten, enz. 
Maar ook het bedrijfsleven was 
geïnteresseerd en we kennen allen de 
toepassing van de computer in banken, 
kantoren, enz. Salarisadministraties, 
voorraadadministraties, 
orderadministraties en noem maar op, 
overal verscheen de computer om de 
noodzakelijke werkzaamheden sneller 
en beter te verrichten. Natuurlijk ging er 
wel eens iets fout, want dit nieuwe 
medium moet eerst volledig 


38 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA MEI 1984 NR. 5 


A Computer 


geaccepteerd worden. Men moet er mee 
leren omgaan. Vaak horen we de kreet 
dat de computer weer eens een fout 
gemaakt heeft! Arme computer, hij kan 
zich niet verdedigen en doet slechts 
trouw wat hem werd opgedragen. Dáár 
ligt de oorzaak, de opdracht was fout 
zodat het resultaat niet juist kon zijn. Het 
is de mensheid die de fouten maakt, die 
moet leren hoe de computer aan het 
werk te zetten, die moet leren de taal te 
spreken die de computer verstaat. 
Alleen dán kan hij dienen met alle 
mogelijkheden waarover hij beschikt. En 
dat zijn er zeer velen. 

Tenslotte bleek de moderne 
microelektronica de mogelijkheid te 
verschaffen uitermate kleine computers 
te construeren waardoor de computer (in 
deze vorm microcomputer genoemd) 
binnen het bereik komt van gebruik in 
huis, op school en bij clubs, 
verenigingen, enz. Tegelijk met de 
afmetingen werd ook de prijs 
gereduceerd tot proporties die de 
aanschaf door de particulier 
aantrekkelijk maakte. Er verschijnen ook 
computers in draagbare uitvoering wat 
de toepassingsmogelijkheden wederom 
enorm vergroot. 

Hoe ontstond de microcomputer? Een 
jaar of acht geleden werd de eerste 
micro samengesteld door 
computertechnici in Californië en was 
bedoeld voor technische hobbyisten. 
Technisch was hij afgeleid van zijn grote 
broer en de verwerking van ingevoerde 
gegevens ging nog niet erg vlot maar het 
werkte. . . het boeide. En geleidelijk 
groeide deze eersteling uit tot een 
volwaardige, zij het zeer kleine, 
computer. De verwachtingen dat de 
microcomputer uitsluitend geschikt zou 
zijn voor hobbyisten, voor geknutsel in 
huis, is allang achterhaald. De 








microcomputer is minstens zo belangrijk 
voor zakelijk gebruik, want men kan ‘op 
de werkplaats’ zelf het werk 
vereenvoudigen, versnellen en 
verbeteren door de microcomputer in te 
schakelen. In kantoren en bedrijven ziet 
men dan ook naast de grote, centrale 
computer voor complete 
bedrijfsadministraties, enz. steeds meer 
de microcomputer verschijnen om 


specifieke werkzaamheden voor 


specifieke gevallen te verrichten. Hier 
verschijnt de naam ’personal computer’ 
omdat hij uitermate geschikt is voor één 
bepaalde persoon te werken. 


Voor gebruik in huis onderscheiden we 
thans eigenlijk twee typen 
microcomputers, n.l. de spelcomputer 
en de huis- of hobbycomputer. Het 
onderscheid ligt hierin dat de 
spelcomputer specifiek ontworpen is om 
daarmee spelletjes te doen. De huis- of 
hobbycomputer is meer algemeen 
bruikbaar dus behalve spelletjes kan 
men er ook allerlei handelingen mee 
verrichten die in huis goed van pas 
komen. Hierbij kunnen we denken aan 
de huiselijke financiën, 
gegevensbestanden van familie en 
vrienden, grammofoon- of 
videokartotheek, registratie van 
verzamelingen, enz. 

Welke handelingen kan de 
microcomputer nu eigenlijk verrichten? 
Op de eerste plaats rekenen, d.w.z. 
optellen, aftrekken, vermenigvuldigen, 
delen, machtsverheffen, worteltrekken, 
enz. Daarnaast beschikt de computer 
over een geheugen, zodat hij ingevoerde 
gegevens kan onthouden. Indien we 
hem op de juiste wijze instrueren is hij in 
staat te beslissen, d.w.z. door te 
vergelijken kan hij een keuze maken. 
Tenslotte is hij in staat samen te werken 
met andere apparaten, welke hij kan 
besturen. Al deze eigenschappen stellen 
de computer in staat enorm veel en zeer 
verscheidene taken op zich te nemen en 
foutloos uit te voeren. Echter, we stelden 
het hierboven al, de computer moet op 
de juiste wijze worden geïnstrueerd. Hoe 
gaat dat nu in zijn werk? Wel, we dienen 
de computer stap voor stap te vertellen 
wat hij moet doen. We dienen hem te 
voorzien van de benodigde gegevens 
die hij moet verwerken en ook onder 
welke omstandigheden of voorwaarden 
hij deze gegevens dient te gebruiken. 
We moeten hem vertellen wat hij met de 
uitkomsten van zijn werk moet doen, 
welke beslissingen hij dient te nemen 
onder diverse mogelijke 
omstandigheden. Het samenstel van 
punt voor punt opgegeven instrukties, 
gegevens, bewerkingen, enz. Noemen 
we een programma. Hierin ligt zowel het 
sterke als zwakke punt van de 
bruikbaarheid van de computer! 

Op de eerste plaats dient zo’n 
programma precies te voldoen aan de 
wensen die we hebben. Als we de 
computer iets willen laten doen, maar we 
hebben daar het juiste programma niet 
voor, dan zitten we met de handen in het 
haar. Ook dient het programma foutloos 
te werken zodat de computer onder alle 
denkbare omstandigheden dat doet wat 
van hem verwacht wordt. Willen we de 
computer in huis voor diverse taken 
verantwoordelijk stellen dan dienen we 
voor elke specifieke taak een 
‘programma op maat’ te hebben. Bij de 
aanschaf van een computer is het dus 





zaak na te gaan of er voor de 
toebedachte taken programma's ter 
beschikking staan. Dat kan als een zwak 
punt worden ervaren. 

Maar tevens kan het de sterkste zijde 
zijn van de huiscomputer want hier is het 
mogelijk zelf programma's te maken! Dit 
in tegenstelling tot de spelcomputer 
waar men zelf eigenlijk niets aan toe kan 
voegen. 

Om zelf programma's te kunnen maken 
dient men de taal van de computer te 
spreken, d.w.z. men moet de diverse 
instrukties zodanig in voeren dat de 
computer die verstaat en in staat is ze 
foutloos uit te voeren. Dit is nog niet zo 
eenvoudig want de computer verstaat 
alleen de zgn. machine-taal, waarbij de 
instrukties in een binaire code worden 
ingevoerd. Wat dit precies is hopen we 
later eens uiteen te zetten. We willen er 
nu mee volstaan te zeggen dat dit een 
uitermate gecompliceerde 
aangelegenheid is en dat het enorm veel 
tijd en moeite zou kosten om de 
computer een eenvoudige instruktie te 
geven. 

Maar gelukkig heeft de wetenschap ook 
hier iets op gevonden. Men heeft ook 
mensvriendelijke talen samengesteld 
waarmee men op een meer begrijpelijke 
wijze de instrukties kan formuleren. 
Daarnaast zijn er 'interpretors’ 
(vertalers) ontworpen. dat zijn 
elektronische schakelingen die de 
mensvriendelijke taal vertalen in de voor 
de computter begrijpelijke machinetaal. 
Op die manier is het mogelijk de 
computer via deze interpretor op de 
gewenste wijze te laten funktioneren. 
Velen beschouwen het als een uitdaging 
zelf eenvoudige programma’s te maken, 
geheel aangepast aan de eigen wensen 
en ideeën. Het is een uitermate 
fascinerende bezigheid en het schenkt 
veel voldoening als het gecreëerde 
programma, na veel proberen en fouten 
verbeteren, tenslotte geheel naar 
verwachting werkt! 

In de volgende artikelen over de 
microcomputer hopen we de vele 
facetten in en om de computer meer 
gedetailleerd te belichten. 





MEI 1984 NR. 5 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA 39 


A Audio-Video 


De voordelen van digitale boven 
analoge geluidsregistratie 


Om de voordelen van digitale 
geluidsregistratie ten volle te waarderen 
dienen we eerst de beperkingen van de 
huidige analoge opnamesystemen te 
onderkennen. De analoge recorders 
zoals wij die al zolang kennen hebben 
nog steeds een aantal beperkingen, 
ondanks hun hoge graad van technische 
verfijning. Ze hebben een min of meer 
beperkt dynamisch bereik, een niet 
lineaire frekwentieweergave, één of 
andere vorm van modulatieruis en 
waarneembare snelheidsafwijkingen. 
Helaas zitten deze problemen 
ingebakken in het ontwerp en het 
werkingsprincipe van zowel recorder als 
tape en zijn haast niet te elimineren. 
Digitäle geluidsregistratie betekent een 
nieuwe benadering om deze 
beperkingen weg te nemen. De digitale 
processor PCM-701 of PCM-F1 in 


Ingangssignaa 






wr ES 

y z 
Bemonstering {E Pa 

à 

wm 





f? 
NT 
| RE 
Kwantisering 4 6 7 6 4 3 4 5 5 3 1 01 


A/D converter 





Codering , 
LL ML OL 
(roo 10 [1 Juro [sooou: [oo so: JoJo: JooiJoooloo!) 
D/A converter 





äR Ts GA SB AEH 


Low-pass filter i a 
j 
Uitgangssignaal Lonen 


kombinatie met een Betamax 
videorecorder (Sony) komt tot een 
dynamisch bereik van meer dan 90dB 
en een kaarsrecht frekwentiebereik van 
10 Hz tot 20 KHz (+ 0,5dB). De 
harmonische vervorming komt niet 
hoger dan zo’n luttele 0,005% en er is 
niet de minste zweem van wow en 
flutter. Het dynamisch bereik is zo'n 
30dB hoger en de harmonische 
vervorming een faktor 100 minder dan 
bij een konventioneel tapedeck. 
















Digitale 
audioprocessors 


Vandaag de dag staat de geluidswereld in het teken van de 
audiorevolutie. In een ongelooflijk korte tijd is digitale audio tot 
een hoge graad van ontwikkeling gekomen. Geluidsregistratie met 
professionele kwaliteit is thans binnen het bereik van elke 
serieuze muziekliefhebber gekomen en draagt bij tot verhoogd 


luistergenot. 


Hoe werkt het? 


Het analoge geluidssignaal wordt door 
middel van een analoog-digitaal 
omzetter omgezet in een serie nullen en 
enen. Om een zo nauwkeurig mogelijke 
omzetting te verkrijgen moet het aantal 
nullen en enen zo groot mogelijk worden 
gekozen. Als norm geldt hiervoor het 14- 
bit systeem, terwijl voor professionele 
doeleinden het 16-bit systeem wordt 
toegepast. Het analoge signaal wordt 
daarbij omgezet in een getal dat bestaat 
uit resp. 14 of 16 nullen en enen. leder 
geluidsniveau van elke frekwentie zorgt 
voor een andere samenstelling van deze 
nullen en enen. Dit omzetten van nullen 
en enen gebeurt maar liefst 44100x per 
sekonde om een zo hoog mogelijke 
nauwkeurigheid te krijgen. Dit systeem 
heeft een dermate hoge 
informatiedichtheid dat alleen een 
videorecorder dit kan opnemen en 
weergeven. Bij weergave wordt de 
muziek via het dekoderingsproces in de 
digitaal analoog converter weer in zijn 
oorspronkelijke analoge vorm 
teruggebracht en kan op normale wijze 
via versterker en luidspreker ten gehore 
worden gebracht. 

Is digitale geluidsregistratie (PCM) duur? 
Sony heeft al een digitale processor voor 
nog geen 3000 gulden. In kombinatie 
met Uw videorecorder beschikt U dan 
over een opname eenheid die in geen 
enkele professionele opnamestudio zou 
misstaan. En de bandprijs is zonder 
meer laag te noemen: Op een L-750 


videocassette neemt U ruim 3 uur non 
stop op voor zo’n drie tientjes. Een 
konventionele 2 sporen stereo opname 
op 38cm/sec kost per 22'/, minuut 
ongeveer 80 à 100 gulden! 

De voordelen nog even op een rijtje 
gezet: 

e Afwezigheid van ruis. Bij een O-signaal 
is er geen geluid, dus ook geen ruis. 
Bandruis heeft geen enkele invloed op 
de reproduktie. 

Minder vervorming. Niet lineairiteit van 
de band, kwaliteit van de koppen etc. 
hebben geen invloed op de 
vervorming. 

e Geen wow en flutter (jank). In 
tegenstelling tot analoge registratie 
hebben variaties in bandsnelheid geen 
toonhoogtevariaties tot gevolg. 

Enorm dynamisch bereik. Digitale 
registratie wordt niet geplaagd door 
verzadigingsproblemen zoals bij 
analoge registratie op magnetische 
band het geval is. 

Kaarsrecht frekwentiebereik. PCM 
kent geen verlies bij hoge frekwenties 
en heeft een volkomen vlak 
frekwentiebereik van 10 Hz tot 20 kHz. 
e Uitstekende pulsweergave. Bij PCM 
bestaan er geen verschillen tussen het 
ingangssignaal en de vorm van het op 
de band vastgelegde magnetische 
veld. 

Geen teruggang in kwaliteit bij het 
overspelen op een andere band. 
Dankzij de digitale techniek klinkt de 
100ste kopie net zo mooi als de 
eerste. 


SE 


40 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA MEI 1984 NR. 5 





/ Audio-Video 


De Sony PCM-701 


Deze audioprocessor is met zijn 
standaard breedte van 43 cm en zijn 
slechts 8 cm hoog frontpaneel in iedere 
hifi-set inpasbaar. Hij kan op elke beta of 
VHS recorder van elk merk worden 
aangesloten en werkt op het 
internationaal gestandariseerde 14-bit 
systeem. Een unieke feature is de 
omschakelbaarheid op de professionele 
16-bit's norm voor een hogere 
opnamekwaliteit en universele 
weergavemogelijkheid van alle PCM- 
opnamen. Het opnameniveau is op de 
28 segments FL piekniveaumeters 
uiterst akkuraat in te stellen. Het sterkste 
niveau wordt 1,7 sec. op de meters 
vastgehouden. De meter is tevens 
omschakelbaar voor kontrole en 
instelling van de tracking van Uw 
videorecorder. Met de Rec Mute knop 
kunt U stille passages aanbrengen 
tussen de opnames. De processor is 
voorzien van een digitale kopieer 
uitgang, een lijningang en -uitgang voor 
het aansluiten van een mengpaneel of 
versterker en een video-ingang en - 
uitgang. 


De Komponentenlijst 


Weerstanden: 

(Allen £ W tenzij anders vermeld) 
R1=1k 

R2,3 = 680Q 

R3 = 1k2 


Kondensatoren: 

C1 = 1000uF/ 40 Volt elko axiaal 
C2 = 100uF/ 40 Volt elko axiaal 
C3 = 100nF MKH steek 7,5mm 


Halfgeleiders: 

D1,2,3,4,6 = 1N4001 

D5 = zenerdiode 3,3 Volt 400mW 
T1 = 2N3055 of TIP3055 

T2 = BC140 

T3 = BC548b 


Overige komponenten: 

Print HB 406 

8 stel printpennen en bussen 1mm 
Vingerkoelelement met TO3 boring 
Schroeven en moeren 2 stel M3X 10 
Trafo 24 Volt, 1 ampere 

Voltmeter 0 - 30 Volt volle schaal 
Stroommeter 0 - 1 Ampere volle 
schaal 


De Komponentenlijst van pag. 50 








De Sony PCM-F1 


Deze processor heeft dezelfde features 


als de PCM-701 maar is bovendien 
volledig portable te gebruiken. Een 
nikkel-cadmiumakku kan in het apparaat 
worden geschoven en met een 
bijgeleverde netvoeding worden 
opgeladen. Tevens is de processor 
voorzien van twee hoogwaardige 
mikrofooningangen. De beide recorders 
zijn bij de vakhandel te koop. 





(Ri = 12 MO) meet: 


e weerstand 1 ohm — 2 M ohm 
e Doorgangstest met pieptoon 


HANDIG TESTGEREEDSCHAP VOOR PRINTPLATEN 


e AC + DC spanning 1 mV — 500 V 


Word geleverd in luxe etui inkl. batterijen 


Hioki, Sansei, TMK en Cie multimeters zijn o.a. verkrijgbaar bij: 


Amsterdam Reinaert Electronics. Apeldoorn Radio Putto Arnhem Hupra B.V /Radio Te Kaat Bre- 
da Bernard B.V./Elektra B.V./Polimex B.V./van Vugt B.V. Deventer Bernard B.V. Diemen Bernard 
B.V. Gorinchem Strago Elektro B.V. ‘s-Gravenhage Bernard B.V/Eltéma B.V/Ruytenbeek 's- 
Hertogenbosch Smoka B.V./Schoor B.V. Hilversum van Vugt B.V. ‘s-Heerenberg Zeddam B.V. 
Katwijk Radio Bosplein Meppel Zeefat B.V. Nijverdal Radio Vo Papendrecht van Rossum Elektro 
B.V. Rotterdam Bernard B.V/D.I.L.-Elektronika/Elektro Cirkel B.V./Den Hollander B.V./Nautoma- 
tic B.V/Instr. Mak. Ravestijn Schiedam Bernard B.V./Kerger & Co. B.V. Utrecht Bernard B.V/ 
Karssen Elektronika/Radio Centrum Valkenburg (Berg & Terblijt) Hajé Elektronika Veenendaal 
Hupra B.V. Venlo Bernard B.V./Elektro Ofra en Gros B.V. Voorburg Tempcontrol B.V. Weert v/d 
Meerakker B.V. Zaandam Bosma & Bronkhorst B.V. Brussel Seher & Co. 


hartogs 


MEI 1984 NR. 5 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA 41 
































exkl. BTW 


Display: 

e 3/2tallig LCD 

e Data hold indikatie 
e Automatische polariteit 





B.V. Ingenieursbureau voor 
Electrotechniek ir. I. Hartogs 
Strevelsweg 700/603 

3083 AS Rotterdam 

Afd. Meettechniek 

Tel. 010-817833 

Telex 28925 







4 Markt-info 


Superschijfgeheugen voor 
micro computers 

Kaypro is begonnen met de serie- 
produktie van een nieuw soort flop- 
py disk drives de DriveTec Model 
320. Deze nieuwe SuperMinifloppy 
drives hebben een tot nu toe onge- 
kende opslagcapaciteit en kunnen 
daardoor dienst doen als een be- 
taalbare vervanger van Winchester 
drives. De 5'/, inch floppy's die met 
een snelheid van 20.000 stuks per 
maand in Solana Beach Ca. van de 
lopende band zullen komen, heb- 
ben een opslagcapaciteit van 2,7 
Megabyte geformatteerd (ongefor- 
matteerd 3,33 miljoen bytes). 

De Drivetec 320 is dan ook op dit 
moment het meest geavanceerde 
schijfgeheugen dat in serieproduk- 
tie wordt vervaardigd. Niet alleen de 
opslag capaciteit is enorm, maâr de 
lees/schrijf snelheid is veel hoger 
dan bij standaard drives. De toe- 
gangstijd van spoor naar spoor is 
niet meer dan 3 millisekonden en de 
overdrachtsnelheid _500Kbit/se- 
konde. De werking is volkomen om- 
geving en temperatuur ongevoelig 
en de 100% uitwisselbaarheid van 
schijven op de verschillende Drive- 
Tec drives wordt gegarandeerd. 


HD414SL, nieuwe hoofdtele- 
foon van Sennheiser 

Sennheiser introduceert deze 
maand de nieuwe hoofdtelefoon 
HD414SL, die de sinds vele jaren 
bekende en beproefde HD414 zal 
opvolgen. Terecht rijst de vraag, 
wat er nog aan de HD414 te verbe- 
teren viel. In de eerste plaats is het 
uiterlijk gemoderniseerd, waarbij 
het nieuwe design toch duidelijk het 
stempel van het huis Sennheiser 
draagt. Gelijktijdig werd ook de ver- 
pakking aantrekkelijker gemaakt. In 





Een gesloten-lus servosysteem 
verzekert nauwkeurige kop poditio- 
nering op het lees/schrijfspoor. De 
rechten voor de produktie van deze 
drive werden door Kaypro gekocht 
van DriveTec. Deze nieuwe aktivi- 
teit is er op gericht het marktaan- 
deel van Kaypro, nu al vierde op de 
ranglijst van Amerika's personal 
computer leveranciers, nog verder 
te versterken. Voor Kapyro brengt 
deze nieuwe aktiviteit een behoorlij- 
ke uitbreiding van de personeels- 
sterkte met zich mee. De nieuwe 
SuperMinifloppy’s zullen geleidelijk 
aan in de verschillende Kapyro 
computers worden toegepast. 


Inl. Kapyro Europe, Nuth, Limburg 
Tel. 040 - 244400 


technisch opzicht heeft de 
HD414SL grotere systemen dan 
zijn voorganger. In combinatie met 
de geheel nieuwe, concaaf ge- 
vormde schuimplastic oorkussens, 
wordt een aangenaam en positief 
kontakt met het oor verkregen. In de 
HD414SL wordt een klein, maar 
krachtig magneetsysteem toege- 
past. Het zeer lichte stervormige 
membraam biedt een transparant 
en ruimtelijk klankbeeld. Reeds de 
voorganger HD414, daterend uit 
1968, was al uitmuntend door zijn 
weergavekwaliteit bij aansluiting op 
digitale installaties (Compact Disc, 
enz.). Bij de HD414SL werd de 
massa van de spreekspoel nog 
eens met 40% verminderd. Impuls- 
weergave, dynamiek en vervor- 
ming bereiken daardoor waarden 
die ruimschoots binnen de normen 








van de digitale technieken vallen. 
De HD414SL is daardoor een waar- 
dige opvolger van de HD414. Als 
prettige bijkomstigheid kon de win- 
kelprijs bovendien worden verlaagd 
tot ca. f 100,00. 


Inl. Kinotechniek handel BV. Post- 
bus 135, 1170 AC Badhoevedorp 
Tel. 02968 - 6355 


Svenska, altijd betaalbare 
klasse 

Een goede box klinkt niet alleen 
goed in de winkel, die klinkt thuis 
ook goed. Niet één week, twee we- 
ken of een maand, maar altijd. Het 
aanzetten is altijd weer een genot, 
het uitschakelen wordt altijd zo lang 
mogelijk uitgesteld. Een goede box 
verveelt of vermoeit nooit. Zo’n box 
ontstaat niet zomaar vanzelf maar 
vereist een gedegen ontwerptech- 
niek. Een simpel luidsprekertje in 
een zeepkistje geeft alleen maar te- 
leurstelling. Luidsprekertechnolo- 
gie is een kwestie van akoestische, 
elektrische en mechanische wet- 
ten. Die kunnen niet straffeloos 
worden genegeerd. Luidspreker- 
technologie is dan ook een specia- 
listische wetenschap en die be- 
heerst Svenska! Mede daardoor 
heeft Svenska een belangrijke 
plaats ingenomen op de Neder- 
landse markt. Deze verdienste is te 
danken aan grote vakkennis, de in- 
drukwekkende research, de mo- 
derne ontwerplaboratoria, de luis- 
terruimten maar vooral aan de ge- 
perfectioneerde fabricagetechnie- 
ken, waardoor in alle prijsklassen 
topluidsprekers kunnen worden ge- 
leverd. De degelijke, mooi afge- 
werkte luidsprekers die de fabriek 
verlaten, munten altijd uit door hun 
spreekwoordelijke bedrijfszeker- 
heid en betrouwbaarheid, hoge be- 





So 


42 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA MEI 1984 NR. 5 





lastbaarheid, de grote gevoeligheid 
waardoor een royale muzikale 
sound ook met kleinere versterkers 
wordt verkregen en, als laatste: de 
opvallende betaalbaarheid. Svens- 
ka levert niet zomaar enkele losse 
modellen, maar twee specifieke se- 
ries, zodat voor elk doel altijd de op- 
timale box kan worden geleverd. 


Svenska Economic: 
Universeel voor alle soorten mu- 
ziek, boxen met een hoog rende- 
ment die de forse dynamiek van de 
moderne ritmische muziek volledig 
tot zijn recht laat komen. Van 
f 125,00 tot f 225,00 per stuk. 


Svenska Disco Driver: 

Grote belastbaarheid en zeer ge- 
schikt voor ‘heavy duty’ werk. In dis- 
co's maar meer dan dat: vooral bij 
gebruik van synthesizers, die zo- 
veel hoge tonen zo langdurig en met 
zulke grote dynamiekverschillen 
weten voort te brengen. Van 
f 225,00 tot f 555.00 per stuk. 


Inl. Naho BV. Prinsengracht 655, 
1016 HV Amsterdam C. Tel. 020 - 
23606 





Stroomtang voor AC en DC 
Beckman heeft een stroomtang ge- 
ïntroduceerd, waarmee het moge- 
lijk is om op een simpele en akkura- 
te wijze zowel wissel- als gelijk- 
stroom tot 600 Ampere te meten. De 
stroomtang, CT233, is ontworpen 
op basis van het half-effekt princi- 
pe, waardoor de plaats van de ge- 
leider in de tang niet kritisch is. De 
nauwkeurigheid is 2% + 1A voor 
het bereik van 10 - 100A en 3% voor 
het bereik van 100-600 A. De output 
is 0-600mV voor 0-600A en de ma- 
ximale geleiderdiameter is 45mm. 
De stroomtang CT233 is universeel 
aansluitbaar op zowel multimeters, 
oscilloscopen en recorders als an- 
dere instrumenten en vormt als zo- 
danig een waardevolle accessoire 
voor probleemloze en snelle 
stroommeting. 


Inl. BV. Diode, Hollantlaan 22, 3526 
AM Utrecht Tel. 030 - 884214 





/ Bouwontwerp 





Het schema 


Een blik op het schema van figuur 1 laat 


zien dat de zender bestaat uit twee 
identieke gedeelten, opgebouwd met 
respectievelijk IC1 en IC2. De zender 
wordt gevoed uit een 9 volt batterij (bij 
voorkeur een alkaline batterij). IC1 en 
IC2 werken als bistabiele multivibrator, 
dat wil zeggen, dat ze gaan oscilleren 
zodra S1 rsp. S2 worden ingedrukt. 
Deze schakelaars schakelen 
rechtstreeks de voedingsspanning van 
de IC's. Via de dioden D1 en D3 wordt 
de voedingsspanning rechtstreeks 
toegevoerd aan de eindtrap. De 
frekwentie waarop de beide IC's gaan 
oscilleren is afhankelijk van de 
serieschakeling van P1, R4, R5 en C1 
(voor IC1) en van P2, R6, R7 en C2 
(voor IC2). Deze frekwentie kan 
ingesteld worden met P1 en P2. Het 
uitgangssignaal van de IC's gaat naar de 
darlingtontransistor T1 die door D5 en 
D6, de zenerdioden, een stroom laat 
lopen van ca. 800mA. Deze stroom 
varieert met de frekwentie van de IC 
oscillator. Dat betekent, dat U de zender 
alleen als pulszender kunt gebruiken en 
niet kontinue aan moet laten staan. Bij 
de ontvanger hebben we daar al 
rekening mee gehouden. Als U de 
zender toch kontinu laat werken zullen 
de beide zenddioden en waarschijnlijk 
ook de zendtransistor door de grote 
hoeveelheid geproduceerde warmte al 
snel de geest geven. En wat denkt U van 
het grote verbruik aan batterijen als U al 
het koelprobleem weet op te lossen? 
Wilt U toch kontinu bedrijf uitoefenen 
dan is dat overigens wel mogelijk. Door 
de weerstand R1í te verhogen zal de 
stroom door de eindtrap T1 en de 
zenddioden kleiner worden. Het 
zendbereik neemt dan echter ook af. 
Gewoon uitproberen wat het beste 
bevalt. 





Een tweekanaals 
infra rood 
afstandsbediening 





Infra-rood straling passeert in tegenstelling tot ultra-sonore 
straling gemakkelijk lichte obstakels zoals glas, hekken e.d. 
Daarom is zo’n IR afstandbediening zo uitermate geschikt voor 
automatische deuropeners, signalering van indringers e.d. Er zijn 
natuurlijk ook meer mogelijkheden denkbaar, vooral ook omdat 
een bouwer van treintjes bijvoorbeeld automatisch werkende 
koppelingen op zijn locomotieven kan maken, waarmee hij overal 
op het circuit zijn loc kan ontkoppelen. Er zijn twee kanalen 
beschikbaar. De zender kan ingebouwd worden in een handzaam 
doosje (zie foto) en is dan niet groter dan een pakje sigaretten. 


De bouw van de zender 


Kontroleer de print. Als U hetzelfde 
inbouwdoosje wilt toepassen als wij 
kontroleer dan of het printje goed in dit 
doosje past. Eventueel moet U met de 
vijl aan de gang, maar veel zal er niet af 
hoeven. Plaats de IC-voetjes op de print. 
Meestal zijn de voetjes voorzien van een 
inkeping of nokje waaraan pen 1 te 
herkennen is. Als U hierop al let bij het 
plaatsen van de voetjes is de kans dat 
het IC foutief in het voetje wordt 
geplaatst een stuk kleiner. Buig de 3 
aansluitdraden van de transistor T1 op 
ongeveer 3 mm vanaf de onderzijde van 
de transistorbehuizing rechthoekig naar 
achter. Steek de aansluitdraden door de 
print en zorg ervoor dat de transistor met 
zijn koelplaatje op de print komt te 
liggen. Soldeer dan de draden vast en 
knip ze af. Als U Digitast schakelaars 
gebruikt past de transistor precies 
tussen de beide schakelaars in. Als U 
voor een ander type schakelaar kiest 
(D6 of Petrick toets is ook mogelijk) is er 
plaats genoeg. 

Nu kunnen de weerstanden R1 tot en 
met R7 gemonteerd worden. Draden 
door de betreffende gaatjes steken, aan 
de koperzijde de draden schuin 
ombuigen en vast solderen. Daarna 
afknippen. De weerstanden moeten op 
de print rusten. Doe dit ook zo met de 
dioden. Let op de ring van de diode en 
plaats hem precies zoals op de 
komponentenopstelling (figuur 5) is 
aangegeven. De ring op het huis van de 
diode komt overeen met de ring in het 


schemasymbool en wordt kathode 
genoemd. De twee instelpotentiometers 
en de kondensatoren worden op de 
juiste plaats gezet en vast gesoldeerd. 
Soldeer ook de twee schakelaars op de 
print. Bij gebruik van andere schakelaars 
dan digitasten moeten de schakelaars 
zo dicht mogelijk bij de zijkant van de 
print worden aangebracht. Sluit ook een 
clipje aan voor een 9 volt batterij. De 
rode draad aan de '+’. Nu moeten de 





Foto 1: De zenderprint 


twee IR zenddioden nog geplaatst 
worden. Let goed op de kathode en 
anode aansluiting (zie figuur 7). Bij de 
verschillende types zenddioden is de 
kathode anders gemerkt. Om te kunnen 
zien of de zender goed werkt kunt U 
tijdelijk in plaats van een van de IR 
dioden een gewone LED aanbrengen. 
Deze zal fel oplichten als een van de 
beide schakelaars ingedrukt wordt. Als 
alleen IR dioden geplaatst zijn is dat niet 
te zien. Sluit een batterij aan en als alles 


MEI 1984 NR. 5 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA 43 








Bouwontwerp 


goed is zal bij het bedienen van een van 
de beide schakelaars de LED oplichten 
en wordt er dus een signaal 
uitgezonden. 


De Komponentenlijst 
van de zender: 


Weerstanden: 

(Allen + W tenzij anders vermeld) 
R1 =1Q 1 Watt 

R2 = 47k 

R3 = 3k9 

R4,6* 1k 

R5,7* 22k 

P1,2* = 25k instelpotmeter klein 
liggend 10 mm 


Kondensatoren: 
C1,2* = 1nF MKH (steek 7,5 mm) 


Halfgeleiders: 
D1,2,3*,4* = 1N4001 
D5,6 = LD271 o.i.d. 
T1 =TIP110 

IC1,2* = NE555 


Overige komponenten: 
Print HB 403 

IC-voet 2 x 8 polig 

Clip voor 9 Volt batterij 
S1,2* Digitast schakelaar 


Extra benodigd: 
9 Volt batterij 


* = niet nodig als maar één kanaal 
wordt gebouwd. 





Testen 


Zonder apparatuur is het een beetje 
moeilijk om de zender op de juiste 
frekwentie af te regelen. Als U de 
ontvanger gebouwd en werkend hebt is 
het wel te doen. Maar we geven meteen 
toe, het wordt dan een langdurig en 
nauwkeurig werkje. Zie verder bij het 
afregelen van de ontvanger. Beschikt U 
zelf of een vriend, kennis of familielid 
van U over een frekwentieteller of 
oscilliscoop dan is afregelen kinderspel. 
Sluit het meetapparaat op de collector 
van T1 aan en stel met potmeter P1 een 
frekwentie van 25 KHz in. Kanaal 2 
wordt met potmeter P2 afgeregeld op 
een frekwentie van 35 KHz. Deze 
frekwenties kunt U overigens vrij kiezen 
als ze maar tussen de 10 KHz en 40 
KHz liggen. Dit in verband met een 
bandfilter in de ontvanger. 


De ontvanger en hoe hij werkt 


Op de ingang van de IR ontvanger is 


D1 IN4001 


Fig. 3: De printlayout van de zender. 


een IR ontvangdiode geplaatst. Er is 
ruime keuze in zulke dioden en U kunt 
deze dus kiezen afhankelijk van Uw 
toepassing en Uw wensen. In het 
proefontwerp hebben we LD271 
toegepast, maar een BPW34 voldoet 
ook uitstekend. Zaak is dat de diode 
natuurlijk alleen gevoelig is voor IR licht 
en niet voor daglicht. In grensgevallen 
wil een speciaal IR filter wel eens 
helpen. Het door de diode ontvangen 
signaal wordt versterkt door T1 en T2 en 
passeert daarna een aktief bandfilter, 
dat uitsluitend frekwenties doorlaat 
tussen de 10 KHz en de 40 KHz. De 
dioden D8 en D9 begrenzen het 
uitgangssignaal van T4 op 500mV. Het 
doet er niet toe of de zender vlakbij of 
ver van de ontvanger wordt gebruikt. Te 
sterke signalen worden door de 
terugkoppeling begrensd op 0,5 volt. Het 
signaal wordt nu gesplitst en toegevoerd 
aan IC4 en IC5 en IC6 en IC7. Deze 
twee trappen zijn identiek en als U 
slechts één kanaal gebruikt kunt U één 
van beide trappen gewoon weglaten. 
Het signaal wordt verwerkt door IC4 (we 
bespreken slechts één kanaal). Het gaat 
hier om een frekwentiedekodeer- 






ad | 
LR3 
SEENA 


— 
HEA 
ae 

ks Dt 


Fig. 5: De komponentenopstelling 
van de zender. 





schakeling waarvan de werkfrekwentie 
extern kan worden ingesteld. Dit gebeurt 
met P3 en C12. Ook de bandbreedte 
van de schakeling is te veranderen en 
wordt groter naarmate C14 kleiner 
wordt. De fabrikant van het IC adviseert 
om voor C14 geen kleinere waarde te 
nemen dan 10pF. 


Aan de uitgang komt een rechthoekige 
puls ter beschikking voor 
schakeldoeleinden. Deze puls is 
natuurlijk veel te kort om er 
daadwerkelijk gebruik van te kunnen 
maken. Daarom is IC5 toegevoegd. Dit 
timer IC is als monostabiele oscillator 
geschakeld en dat wil zeggen dat de 
uitgang na een triggerpuls aan de 
ingang gedurende een bepaalde tijd 
aktief wordt. De tijd dat de uitgang hoog 
is, wordt ingesteld met P4. De 
serieschakeling van P4, R18 en C15 
bepaalt de tijd waarin het IC aktief is. 
Met de gegeven onderdelen is de puls 
instelbaar van enkele tienden van 
sekonden tot 10 sekonden, maar die tijd 
kan gemakkelijk vergroot worden door 
het wijzigen van P4 en C15. Met een C- 
waarde in uF en een R-waarde in MQ 


44 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA MEI 1984 NR. 5 





Sy t 


Z Bouwontwerp ) 


krijgen we de tijd in sekonden. 
Voorbeeld: C = 100uF en R = 1M. De 
tijd wordt dan 100 x 1 = 100 sekonden. 
De uitgang van het IC is verbonden met 
een relais waarop allerlei gebruikers 
kunnen worden aangesloten. De 
ontvanger wordt gevoed met een 
wisselspanning van ca. 12 Volt of een 
ongestabiliseerde gelijkspanning van 11 
Volt of meer. Een spanningsregelaar op 
de print (IC3) zorgt voor een mooie 
bromvrije voedingsspanning. 


Fig. 2: Het schema van de ontvanger. 


Foto 3: De ontvangerprint volgebouwd. 


MEI 1984 NR. 5 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA 45 


De bouw van de ontvanger 


Soldeer alle weerstanden R1 tot en met 
R21 op de juiste plaats. Zie hiervoor de 
komponentenopstelling in figuur 6. 
Soldeer de instelpotmeters P3 tot en met 
P6 op de goede plaats. Nu volgen de 
kondensatoren C3 tot en met C22. Let 
op bij C3, C6, C15 en C25. Dit zijn elko’s 
en die zijn voorzien van een '+’ en een ’- 
' kant. De juiste stand is te zien op de 
komponententekening. Dan komen de IC 


R8_100E 


C17 10nF 








voeten aan de beurt. Transistoren T2, 
T3 en T4 worden geplaatst en 
vastgesoldeerd. De transistoren 
ongeveer 5 mm boven de print monteren 
in tegenstelling met de andere 
onderdelen die tegen de print aan 
worden gemonteerd. De dioden D8 tot 
en met D15 krijgen hun plaats. Let bij de 
dioden op de ring die de kathode 
kenmerkt. De kathode is in de 
komponentenopstelling aangegeven met 
een streep evenals in het schema- 
symbool. Foutief plaatsen houdt in dat 





de schakeling niet goed of helemaal niet 
werkt. IC3 wordt in de print geprikt en 
vastgesoldeerd. Let weer goed op stand. 
De beide relais (staande of liggende 
modellen kunnen worden toegepast) 
worden op de print gezet en 
vastgesoldeerd, evenals een 12-tal 
printpennen. Druk de IC's in de IC 
houders en let op de indikatienok. Zie 
ook figuur 7. Als laatste sluit U de IR 
diode aan op de ingang. Deze diode 
heeft een kathode en een anodekant. 
Figuur 7 geeft informatie. 











Bouwontwerp 





De Komponentenlijst 







































Weerstanden: 
(Allen £ W tenzij anders vermeld) 
R8 = 100Q 
R9,11,14 = 2M2 
R10 = 100k 

R12 = 15k 

R13,15 = 4k7 
R16,19* = 10k 
R17,18,20*,21* = 1k 






Instelpotmeters: 
P3,5* = 10k klein liggend model 
P4,6* = 50k idem 


Kondensatoren: 

C3 = 47uF/ 16 Volt radiale elko 
C4,14,20* = 100nF MKH 

(steek 7,5 mm) 

C5 = 330nF idem 

C6 = 1000uF/ 25 Volt elko axiaal 
C7,8 = InF MKH (steek 7,5 mm) 
C9,10 = 22nF idem 
C11,12,16,17*,18*,22* = 1OnF idem 
C13,19* = 470nF idem 

C15,24* = 100uF/ 16 Volt elko 
radiaal 





Halfgeleiders: 
D7 = LD271 
D8,9,10,11* = 1N4148 
D12,13,14,15 = 1N4001 
T2 = BC547c 

T3 = BC557c 

T4 = BC548b 

IC3 = uA7808 TO220 
IC4,6* = LM567 
IC5,7* = NE555 


Overige komponenten: 
Print HB 404 

IC-voeten 4 stuks 8 polis 

Rel. 1,2* Printrelais Siemens 
V23027 6 volt uitvoering mag 
staande of liggende versie zijn 
12 stel printpennen en bussen 





Afregelen 


Sluit op de '+’ en '-’ aansluiting een 
ongestabiliseerde gelijkspanning aan 
tussen de 11 en de 24 Volt. Ook kan een 
wisselspanning worden aangesloten als 
er geen gelijkspanning voorhanden is. 
De trafospanning moet 10 á 20 Volt 
bedragen. Als U de installatie wilt 
afregelen en U beschikt niet over een 
toongenerator, frekwentieteller of 
oscilloscoop, ga dan als volgt te werk. U 
schakelt de zender in en zet 
instelpotmeter P1 helemaal linksom en 
instelpotmeter P2 helemaal rechtsom. U 
bent dan verzekerd van twee 
verschillende frekwenties. U doet er 
overigens wel verstandig aan voor de 





Fig. 4: De printlayout van de ontvanger. 


zender tijdelijk een voedingsapparaat te 
nemen in plaats van de batterij, want die 
is bij kontinugebruik zo leeg. Verdraai nu 
P3 heel voorzichtig, tot dat het 
bijbehorende relais aanspreekt. Verdraai 
P5 totdat het andere relais aanspreekt. 
Gaat dat goed, verwijder dan de zender 
van de ontvanger en herhaal de 
afregeling. Het lijkt eenvoudig genoeg, 
maar het is toch een precisiewerkje om 
de schakeling zodanig af te regelen dat 
de beide kanalen elkaar niet 
beïnvloeden. Lukt het in het geheel niet, 
verstel dan een van de beide 
instelpotmeters op de zenderprint een 
beetje en probeer het nogmaals. 
Verdraai de beide instelpotmeters op de 
ontvangerprint heel voorzichtig want de 





Fig. 6: De komponentenopstelling. 


instelling is nogal kritisch. Beschikt U 
over een teller of oscilloscoop, dan kunt 
U op pen 5 van de LM567 IC's de juiste 
frekwentie meten. Die moet natuurlijk 
overeenkomen met de door de zender 
uitgezonden frekwentie. U kunt de 
ontvanger ook afregelen met een 
toongenerator. Stel de toongenerator in 
op dezelfde frekwentie als waarop de 
zender werkt en voer het 
uitgangssignaal van de toongenerator 
toe aan het knooppunt C7-R5 via een 
weerstandje van 10k. Verstel de 
uitgangsverzwakker van de 
toongenerator zodanig, dat de spanning 
van het signaal slechts enkele millivolts 
bedraagt. Met P3 (resp. P5) kunt U de 
juiste instelling bereiken, hetgeen 
hoorbaar is door het aantrekken van het 
relais. Over het gebruiksdoel en de 
relaisaansluiting zullen we het verder 
niet meer hebben, want die zijn 
helemaal afhankelijk van de door U 
bedachte funktie. 


46 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA MEI 1984 NR. 5 





7 





De nieuwste telg van Tandy: De TRS- hard- en software compatible met Model 


IL. Er zijn een Centronics parallel en een 
MEN =m RS232c seriële poort. Alleen de cassette 
Tandy Corporation Nederland l/O poort werd in deze computer voor 


introduceert de Europese versie van de zakelijk gebruik weggelaten. Wel zijn 
nieuwe draagbare computer de TRS-80 standaard twee schijfgeheugens 





Model 4P. Deze krachtige computer is ingebouwd (SSDD - 5%% inch). 

een gemodificeerde kofferuitvoering van Ingebouwd is een groen oplichtend 9 
de uiterst populaire Model 4 en heeft inch beeldscherm, geschikt voor hoge 
dan ook grotendeels dezelfde resolutie. De 4P heeft een los 
specificaties. De grote verschillen tussen toetsenbord waarvan de opstelhoek kan 
de bureau- en de draagbare uitvoering worden ingesteld. Het is ingericht met 


zijn een andere ROM en de behuizing. In normale QWERTY schrijfmachine 
tegenstelling tot de standaard Model 4is toetsen en een separaat nummeriek 














de Model 4P in ingevouwen toestand toetsenbord met drie extra 
gemakkelijk verplaatsbaar (weegt funktietoetsen. Naar wens kunnen de 
slechts 11,7 Kg). Verder heeft Model 4P toetsen al dan niet klikken. 
een BootROM die geen Basic bevat, De Model 4 onderscheidt zich o.a. door 
evenmin als Model Il ROM's. De volledig de mogelijkheid van omgekeerd video, 
64K Byte RAM (uitbreidbaar met max. geluid en een beeldschermindeling van 
64K Byte memdisk) is daardoor altijd 80 tekens bij 25 regels (was 64/16 bij 
ELECTRO voor de applicatiesoftware beschikbaar. Model Ill). Het geheel is ingebouwd in 
Wil men gebruik maken van Microsoft een degelijke gemakkelijk draagbare 
DAALMEIJER Basic dan kan deze van schijf worden koffer van sterk kunstof die een 
geladen. Het operating system van de uitstekende bescherming biedt aan de 
Peperstraat 11 - 15 nieuwe computer is dezelfde TRS-DOS computer. 
1441 BH PURMEREND als voor de standaard Model 4. Voorts De Model 4P is te koop in Tandy zaken, 
Tel. 02990 - 23912 kunnen ook de TRS Model 3 DOS-en waar men ook voor meer inlichtingen 
Speciaalzaak voor Purmerend worden gebruikt. Model P4 is volledig terecht kan. 


en omgeving 








TILBURG 
ERT RADIOBEURS 
GESPECIALISEERD IN ONDERDELEN 
EN VERKOOP COMPUTERS EN 
ZENDAPPARATUUR, O.A. 
COMMODORE EN SINCLAIR. 

Heuvelstraat 129 — Giro 1070721 — 

Tel. 013 - 42 56 29 


ZELFBOUWERS OPGELET! 

DE MULTICEL ED K co 
SUPER RIBBON TWEETER 2 
ONDERDELEN SPECIAALZAAK radio grammofoon 


i bandrecorders televisie 

AETS Beestenmarkt 20-22 Jansbuitensingel 2 - 
ij molen “de Valk 

6811 AA ARNHEM 

2312 CH LEIDEN T fd. 45 45 18 

Tel. 071 - 149345 el. comp. afd. 
Tel. r.t.v. afd. 43 24 45 
'’s Maandags gesloten 





voor elektronika, 
scanners en 27 Mc naar.... 


E Sis 
lektronika 


eluwse 
















electronica 
Th. a. Kempisstraat 126 - Zwolle 
Telefoon 05200-32357 

Voor al uw: 

* electronica onderdelen 

* electronica bouwpakketten 
* technische lectuur 






























Fokko Kortlanglaan 140 
Ermelo - Tel. 03410-12786 














Freq.ber. 3,5... S5OkHz 8Ohm 924B/1 m/1 watt 
120 watt by 8,5 kHz 12dB/oct prijs fl 69,- per stuk 

























In Nederland te bestellen bij TSN. 
1) Door overmaking van . . . x fl. 69,50, 
op girorekening 4306488 t.n.v. TSN, 
Dalfsen. 
U ontvangt uw bestelling franco thuis. 
2) Per brief met ingesloten eurocheque 
of groene betaalcheque. (Vergeet 
niet nummer en handtekening). 
U ontvangt uw bestelling franco thuis. 
3) Per telefoon op nr. 05293-4070. 
U ontvangt uw bestelling onder rem- 
bours + fl. 8,00 rembourskosten. 


Importeur Welsummerweg 15 
7722 RP Dalfsen 
Tel. 05293-4070 


























elektronische 
à Onderdelen. 
p Computers o.a. 
Acorn Atom en 


RADIO SHACK 
ELEKTRONICA 


Zeugstraat 34 
2801 JC GOUDA 
Tel. 01820 - 2 17 18 
Speciaalzaak voor Gouda en omgeving 








DIGIPROP ELEKTRONIKA 
Boelekade 125 Gouda 
Tel. 01820-21933 








MEI 1984 NR. 5 HOBBIT MAANDBLAD- VOOR ELEKTRONIKA 47 


A Bouwontwerp 


De schakeling 


T3 en T4 vormen een oscillator. De 
frekwentie hiervan is afhankelijk van de 
waarde van C5, C6, R9 en R8 en de 
serieschakeling van P2, R5 en C4. Deze 
oscillator stuurt een darlingtontransistor 
(T5) die rechtstreeks een luidspreker 
laat loeien. De toonhoogte van de 
oscillator met T3 en T4 wordt mede 
bepaald door een tweede oscillator, die 
is opgebouwd met T1 en T2. Deze 
oscillator bepaalt mede de spanning op 
elko C4 en geeft naar verhouding tot de 
andere oscillator een zeer traag signaal 
af (ca. 0,1 tot 1HZ). De toonhoogte 
wordt dus bepaald door de eigen 
oscillatorfrekwentie en gemoduleerd 
door oscillator T1/T2. De 
kondensatorspanning gaat niet abrupt 
omhoog en omlaag, maar verandert 
geleidelijk. Toonhoogte en ritme zijn 


regelbaar met P1 respectievelijk met P2. 


Met deze twee potentiometers kunt U 
het geluid naar eigen wens een beetje 
aanpassen. 











Sirene 





Als een alarminstallatie gebouwd en geïnstalleerd wordt is het 
nodig op de een of andere manier over een alarmsignaal te 
beschikken. Het signaal moet hard zijn zodat het ongewenste 
indringers flink laat schrikken en de aandacht trekt van 
omwonenden en voorbijgangers. Het signaal moet bovendien een 
specifiek karakter hebben, zodat iedereen meteen weet dat het om 
een alarmsignaal gaat. Een sirene kan op deze plaats uitstekend 
werk doen. Hij produceert een doordringende toon, die de rillingen 
over je rug doet lopen. Vroeger gebruikte men hoofdzakelijk 
mechanische sirenes, die wel veel lawaai maakten maar erg groot 
waren. En als zij in weer en wind buiten moesten hangen waren 
bijzondere materialen en konstrukties noodzakelijk om hen 
gedurende langere tijd in goede konditie te houden. De elektronika 
heeft ook hier weer voor een oplossing gezorgd. Weerbestendige 
luidsprekers zijn eenvoudig en kwalitatief zeer goed, licht en klein. 
En een elektronische schakeling voor het sirenesignaal is ook 
geen probleem. Bekijk de schakeling in figuur 1 maar eens. 


De bouw 


Maak eerst een printje volgens de 
tekening of koop er een bij een Hobbit 
dealer of rechtstreeks bij de Hobbit 
printservice. Kontroleer de print en 
bestudeer de onderdelenopstelling van 
figuur 3. Leg alle onderdelen volgens de 
lijst gereed en begin met de montage. 
Druk de aansluitdraden van de 
weerstanden R1 tot en met R11 door de 
betreffende gaatjes in de print. De 
weerstanden moeten geheel tegen de 
print aan worden gedrukt. Buig de beide 
aansluitdraden aan de koperzijde van de 
print schuin en soldeer ze vast. Knip ze 
daarna af. Zorg er voor dat de tin goed 
vloeit en er een mooie las ontstaat. 
Monteer vervolgens de kondensatoren. 
Bij C1, C2, C3 en C4 letten op de '+’ en 
de ’-’ aansluiting, die overigens goed 
staat aangegeven in de 
komponentenopstelling van figuur 3. 


Fig. 1: Het schema. Er worden nu eens geen IC's gebruikt. 





Soldeer de transistoren op hun plaats. 
De onderzijde van de transistor moet 
ongeveer 5mm van de print verwijderd 
blijven. Let goed op de stand. T5 kan 
iets hoger gemonteerd worden 
(ongeveer 10mm vanaf de print), zodat 
er later gemakkelijk een koelplaat op 
geschroefd kan worden. Soldeer 4 
printpennen in de aansluitgaatjes LS, '+’ 
en ’-’ en nog een 6 in de gaatjes voor de 
potentiometers. Sluit de beide 
potentiometers aan met een stukje 
soepel snoer en de print is gereed voor 
gebruik. 


Testen en afwerken 


Sluit een aanspreker aan op de 
aansluiting LS. Voor een goed resultaat 
moet U een hoornluidspreker kiezen van 
4 of 8 ohm, die een vermogen kan 
verwerken van 10 tot 20 Watt. Een 
gewone luidspreker doet het natuurlijk 


RIO 8 ohm [_| 


3k3 


R11 470E 


48 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA MEI 1984 NR. 5 








Bouwontwerp 


Fig. 3: De komponentenopstelling. Gelet moet worden op de stand van de kondensatoren en de 
halfgeleiders. 


ook goed. Sluit dan een 
voedingsapparaat aan dat 12 Volt DC 
levert. Een batterij of akku van 12 Volt 
kan ook. De opgenomen stroom 








Computer 





TRS-80 Gebruikersclub 


Van de TRS-80 gebruikersclub 
ontvingen we de Catalogus. 

De TRS-80 gebruikersvereniging is 
opgericht op 1 oktober 1978. Het doel 
van de vereniging is het bevorderen van 
het gebruik van de TRS-80 computer 
(Model |, Ill of de daarmee compatibele 
apparaten). De ondersteuning aan de 
leden omvat onder meer het verstrekken 
van kennis, ervaring, e.d. Om dit doel 
mede te bereiken wordt elke twee 
maanden het verenigingsblad Remarks 
uitgegeven, dat gratis aan de leden 
wordt toegestuurd. Op 28 april jl. hield 
de vereniging de jaarlijkse TRS-80 dag. 
Voor nadere informatie over de club 
kunt U zich wenden tot: 

Gebruikersclub TRS-80, Postbus 551, 
2070 AN Santpoort-Noord. 

Tel. 023 - 384135. 








bedraagt ongeveer 700mA. Verwissel 
‘+’ en ’-’ niet, want daardoor ontstaan 
defekten. Waarschuw vervolgens de 
omgeving dat men niet moet schrikken 


Computerdag in Roosendaal. 


Dit jaar organiseert de Roosendaalse 
Computerclub (RCC) voor de derde 
maal een computerdag. De manifestatie 
zal plaats vinden op 19 mei 1984 in de 
Leysdream in Roosendaal alwaar men 
twee hallen van elk 3000 m? heeft 
gereserveerd. Deze computerbeurs 
annex tentoonstelling begint om 11.00 
uur en eindigt om 17.00 uur. Vele 
tientallen bedrijven zullen aanwezig zijn 
om hun produkten te demonstreren en 
hun aktiviteiten te tonen. Verder zijn 
verschillende computerverenigingen 
aanwezig om voorlichting en 
demonstraties te geven. Ook een aantal 
scholen uit de regio zullen aanwezig zijn 
om uitleg te geven over het gebruik van 
computers in het onderwijs. De PTT zal 
Viditel demonstreren. Verder aandacht 
voor moderne communicatie via centrale 
antenne of satelliet. Op dit gebied zullen 


De Komponentenlijst 


Weerstanden: 

(Allen 4 W tenzij anders vermeld) 
R1, 4, 7 en 10 = 3k3 

R2 = 27k 

R3,5 = 10k 

R6 = 4k7 

R8,9 = 22k 

R11 = 470Q 

P1,2 = potmeter 250k mono lin 


Kondensatoren: 

C1 = 1000uF/ 16 Volt elko axiaal 
C2,3 = 10uF/ 16 Volt axiaal 

C4 = 100uF/ 16 Volt elko axiaal 
C5,6 = 22nF MKH (steek 7,5mm) 


Halfgeleiders: 
T1,2,3,4 = BC548b 
T5 = TIP122 


Overige komponenten: 

Print HB 405 

10 Stel printpennen en bussen 
1mm 

Luidspreker 4 - 8 Q 





en schakel de voeding in. Kontroleer 
wanneer de sirene werkt of transistor T5 
niet te heet wordt. Vooral bij langer 
gebruik zal dat het geval kunnen zijn. 
Schroef een koelplaat aan de transistor 


van ongeveer 10 cm?. 


CLUB 





verscheidene zaken te zien zijn zoals 
TV-zendamateurs, die tussen de 
verschillende stands beelden zullen 
oversturen en de ontvangst van 
weerfoto's en buitenlandse TV-zenders 
via de satelliet. Ook zullen te zien zijn 
schaakcomputers, sprekende 
computers, robots, computerspelletjes, 
procesbesturing en veel software. In een 
apart filmzaaltje zullen gedurende de 
hele dag computerfilms worden 
vertoond. De computerdag is behalve 
voor de hobbyist ook geschikt voor de 
middenstander of kleine zelfstandige die 
zich wil oriënteren in het 
automatiseringsgebeuren, maar ook de 
geïnteresseerde leek zal aan zijn trekken 
komen. Een bezoek aan de 
Roosendaalse Computerdag is zeker de 
moeite waard. 

Voor nadere informatie: 

RCC, Postbus 212, 4700 AE Roosendaal 
Tel. 01650 - 57417 


MEI 1984 NR. 5 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA 49 





J Bouwontwerp 





@uar 


RINGKERN 
TRANSFORMATOR 


met 
VEEL VOORDELEN 
Laa gewas tiata y 





Foto 1: Zo moet de voedingsprint eruit zien. 


Deze schakeling is eenvoudig van opzet 
en de kwaliteit is toch redelijk goed. De 
print is zo uitgevoerd dat ook de 
koelplaat een plaatsje vindt op de print 
en er gemakkelijk paneelmeters 
aangesloten kunnen worden die de 
ingestelde spanning en het 
stroomverbruik aan geven. Ook de 
gelijkrichting en afvlakking zitten op de 
print, waardoor een minimum aan 
komponenten buiten de print nodig is. 
Bekijk het schema van de 
komponentenopstelling (fig. 3) 
zorgvuldig en ga dan aan de slag met 
het volbouwen van de print. Volg de 





Fig. 2: De print waar, op de trafo en meters 
na, alle onderdelen een plaatsje vinden. 





Regelbare voeding 





van 4 tot 30 volt, 1 ampere 





Wij van Hobbit menen dat een schema van een voeding in geen 
enkele Hobbit mag ontbreken. Elk ontwerp dat U bouwt moet een 
voeding hebben. Daarom is het gewoon leuk als U kunt kiezen uit 
een groot aantal van zulke schakelingen, zodat U zeker een 


voeding vindt die U past. 


onderdelenlijst en let op de positie van 
de kondensatoren, dioden en 
transistoren. Monteer T1 eerst met de 
koelvin op de print met schroef en moer 
en zet hem goed vast. 





Als U een TIP-uitvoering gebruikt knipt U 
de middelste poot van de transistor eraf. 
De beide ander buigt U om en deze 
aansluitingen komen in dezelfde gaatjes 
als die van de 2N versie. Soldeer pas 
daarna de draden vast. Als de print 
geheel in elkaar is gezet en nogmaals 
gekontroleerd, worden de externe 
komponenten aangesloten. U kunt naar 
wens instelpotmeter P1 vervangen door 
een gewone potmeter met as, die U later 
in het kastje monteert. U kunt de 
voeding dan erg gemakkelijk als 
regelbare experimenteervoeding 
gebruiken. Wanneer U geen meter(s) 
aan wilt sluiten worden de twee 
printpennen, gemerkt met 'a’, 
doorverbonden, anders komt er geen 
spanning op de uitgang. Tussen deze 
twee printpennen kunt U echter ook een 
amperemeter aansluiten die een bereik 
van 1 Ampere heeft. Tussen de pennen 
gemerkt met ’V’ kunt U een Voltmeter 
aansluiten met een bereik van O tot 30 
Volt. Gebruikt U die niet dan mag U deze 
pennen zeker niet doorverbinden! Sluit 
nu de trafo aan. De trafo mag maximaal 
24 Volt wisselspanning afgeven, maar 
met een lagere spanning werkt de 
voeding ook. Het is overbodig te zeggen, 
dat dan de uitgangsspanning de 30 Volt 
niet meer haalt. De stroom die de trafo 


T1 2N3055 


moet kunnen leveren bedraagt 1 
ampere. Het inbouwen in een kastje en 
eventueel opnemen van schakelaars, 
kontrolelampje en zekeringhouder laten 
we helemaal aan U over. 








REESE 
ARNE 


"o. o sT Í 
- “aar Dd 
Fig. 3: De komponentenopstelling. 
Voor Komponentenlijst zie pag. 41 


50 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA MEI 1984 NR. 5 





A Bouwontwerp ) 


Het schema 


Als U het schema wat nader bekijkt 
(figuur 2) ziet U dat de funktiegenerator 
is opgebouwd uit twee stuks CA3130 
IC’s en één CA3080 IC. De linker 
CA3130 werkt als integrator en de 
rechter als blokvormer. Dit circuit wekt 
een zaagtand en een blokspanning op 
die over een bereik van 1.000.000:1 (0,1 
Hz tot 100 KHz) gevarieerd kan worden 
door middel van slechts één 
potentiometer P2. Er is ook een extra 
ingang waarop een spanning 
aangesloten kan worden waarmee de 
generatorfrekwentie op afstand te 
regelen is. Met behulp van een 
zaagtandvormige spanning op deze 
ingang werkt de zaak dan eenvoudig als 
sweeposcillator. Het hart van het 
frekwentiebepalend systeem bestaat uit 
het OTA-IC (OTA = Operational 
Transconductance Amplifier), dat als 
een spanningsgestuurde stroombron 
werkt. De uitgangsstroom hiervan gaat 
direkt naar de integrator kondensator 
C2, in de terugkoppelleiding van IC2. 
Met potentiometer P1 kan het positieve 
en negatieve signaalgedeelte zo goed 
mogelijk vervormingsvrij worden 
gemaakt. Genoeg over de werking. Nu 
gaan we bouwen. 








Foto 1: De volgebouwde printplaat. 


MEI 1984 NR. 5 





Funktiegenerator 


voor rechthoek en zaagtandspanningen 


Regelbaar met een knop van 0,1 Hz tot 100 KHz. 


Het is vaak erg gemakkelijk een generatortje bij de hand te hebben 
om schakelingen mee te testen. De meeste behoefte bestaat dan 
aan een rechthoekgenerator. Hiermee kunt U audioversterkers 
testen en digitale schakelingen proberen. Zo’n generator is ook 
uitstekend geschikt om even vlug een 'doet er niet toe wat’ 
signaaltje bij de hand te hebben om te kontroleren of een 
versterker, mengpaneel o.i.d. werkt. Om helemaal onafhankelijk te 
zijn van andere apparatuur kunt U de voeding op dezelfde print 
kwijt. Daar is plaats voor. Zelfs de trafo past er op. 


De bouw 


Bestudeer figuur 5, de tekening van de 
komponentenopstelling. De onderdelen 
worden aan die zijde op de print 
gemonteerd waar zich geen 
kopersporen bevinden, maar dat is 
eigenlijk overbodige informatie. Soldeer 
als eerste de IC-voetjes op hun plaats. 
De voetjes hebben een merktekentje dat 
aanduidt welk pennetje van het later te 
plaatsen IC pennetje 1 is. Als U hierop 
nu reeds let is de kans op fouten straks 
kleiner. In ons eigen lab hebben we uren 
zitten zoeken, hoe stom het ook klinkt, 
naar een storing, die ontstond door een 


Fig. 4: De printlayout van de funktiegenerator. 


HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA 51 


foutief geplaatst IC. Totdat een kollega 
binnenkwam, zijn blik over de schakeling 
liet gaan en lakoniek opmerkte: 'Draai 
gewoon dat IC even om!’. Maar nu 
verder met de bouw. Het gemakkelijkste 
gaat dat als U de komponentenlijst volgt. 
Dan vergeet U niets. Begin met de 
weerstanden R1 tot en met R8. 
Vervolgens de instelpotmeters P1 en P3. 
P2 is een potmeter met as en die komt 
straks op de behuizing. Kondensatoren 
C1 tot en met C9 zijn nu aan de beurt. 
Let bij C6, C7, C8 en C9 op de polariteit. 
Deze kondensatoren zijn voorzien van 
een plus en een minzijde en foutief 
monteren heeft het onherroepelijk 
sneuvelen van die kondensator tot 





Bouwontwerp 


Fig. 2: Het schema van de generator. 


De Komponentenlijst 


Weerstanden: 

(Allen £ W tenzij anders vermeld) 
R1,2 = 3k3 

R3 = 10M 

R4 = 10k 

R5 = 270k 

R6 = 22k 

R7 = 39k 

R8 = 150k 

P1,3 = 100k instelpotmeter klein 
liggend 

P2 = 10k potmeter mono lineair 


Kondensatoren: 

C1 = 56pF keramische kondensator 
C2 = 100pF polystyreen 
kondensator 

C3 = 40pF folietrimmer 

C4,5 = 330nF MKH (steek 7,5 mm) 
C6,7 = 1000uF/ 16 Volt elko radiaal 
C8,9 = 0,1 uF/ 16 Volt tantaalelko 


Halfgeleiders: 

D1,2,3,4 = 1N4001 

IC1 = CA3080 di18 

IC2,3 = CA3130 di18 

IC4 = uA7808 TO220 behuizing 
IC5 = uA7908 TO220 behuizing 


Overige komponenten: 

Print HB 402 

IC-voeten 3 x 8 polig 

10 stel printpennen en bussen 1 mm 
Printtrafo 2 x 12 volt, 2 x 50mA 
eventueel: 

6 banaanstekerbussen voor 4 mm 
banaanstekers 

netsnoer met eurostekker 





gevolg. C3 is een trimkondensator en 
past maar op één manier op de print. 
We gaan verder met de halfgeleiders. 
De dioden hebben op het huisje een 
herkenningsring. Ook op de 
komponentenschets staat die ring, in de 
vorm van een streep, aangegeven. 
Goed letten op de stand. De twee 
spanningsregelaars worden 


overeenkomstig de tekening op de print 
gemonteerd. 


Dan volgt nog de trafo en tien 
printpennen. Enkele gaatjes blijven 
open, dat is om het mogelijk te maken 






meerdere merken trafo's toe te passen. 
Als alles er nu naar tevredenheid uitziet 
kan potmeter P2 worden aangesloten en 
de print is gereed om getest te worden, 
als tenminste inmiddels de drie IC's ook 
in hun voetjes zijn geplaatst. Sluit op de 
220 volts aansluiting van de print een 
netsnoer aan. De meeste printtrafo’s 
behoeven niet gezekerd te worden, dus 





daar is ook niet in voorzien. Wilt U toch 
een zekering inbouwen dan is daar 
natuurlijk geen bezwaar tegen. Wel 
willen we nog even Uw aandacht richten 
op het feit dat de uitgangen voor de 
zaagtand en de blokgolf niet gebufferd 


52 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA MEI 1984 NR. 5 





Bouwontwerp 


zijn. De beide IC’s kunnen maar weinig 
stroom leveren (afhankelijk van een 
aantal faktoren als 
omgevingstemperatuur, 
voedingsspanning etc., max. 10mA). Als 
U dus grotere uitgangsstromen nodig 
hebt moet het IC gevolgd worden door 
een buffertrap. Het kontroleren van de 
schakeling gaat natuurlijk het beste met 
een oscilloscoop. Ook kunt U een 
versterkertje aansluiten, maar de 
generator is dan niet af te regelen omdat 
het hoorbare gebied slechts een klein 
deel van potmeter P2 bestrijkt. Alles 
boven 15 KHz wordt voor ons gehoor al 
moeilijk, en beneden de 15 Hz is ook 
niets meer hoorbaar. 


De funktie van P1 is al besproken. 
Afregelen doet U via het 
oscilloscoopscherm. Als U de 
oscilloscoop op de blokgolfuitgang 
aansluit kunt U trimkondensator C3 en 
potmeter P3 afregelen. Voor het 
afregelen van C3 stelt U met P2 de 
hoogste frekwentie in. Nu kunt U met C3 
de hoekjes van de rechthoekspanning 
mooi hoekig en zonder rafeltjes maken. 
Met P3 kunt U de amplitudesymmetrie 
optimaal instellen. Als dat gebeurd is is 
het apparaat gereed voor inbouw in een 
kastje. Wel doen, want er zit een 220 
volts aansluiting binnen het bereik van 
iedereen. Figuur 1 geeft een indruk van 
de mogelijkheden. 


vna versa werst vase 





Fig. 1: Het uitgangssignaal van de generator als deze gestuurd wordt met een blokvormige 
spanning op de sweep-input. Op de scoop is te zien hoe groot het bereik is, hier 1.000.000:1 
(100 KHz : 0,1 Hz). Het uitgangssignaal van de generator (zaagtanduitgang) als de generator 
wordt gestuurd met een zaagtandspanning op de externe sweep-ingang. 








GEVRAAGD 


— Schema's van de Philips 
bouwpakketten NL3711 en NL3717. 
Eventuele kosten worden vergoed. 
R. van Nieuwenhuizen, 
Telnerinksingel 9, 7433 AX 
Schalkmaar. 

Tel. 05700 - 23242 (na 18.00 uur) 

— Schema voor Juno-60 en Mini-Moog. 
Lesliebox Yamaha RA 70 R. 
Gebruikte Hifiboxen, leeg, voor 12 
inch. 

W.G. Luiger, Postbus 16899, 1001 RJ 
Amsterdam 

Tel. 01720 - 36338 (vragen naar 
Walter) 

— Schema en layout van regelbaar 
actief filter voor een 3-weg public 
adress systeem. 

E.W. Jansen, Kolkweg 23, 8055 PS 
Laag-Zuthem. 

— Schema en layout voor een timer met 

pieper voor precies twee uur. 


E. Frant, Postbus 2150, 5600 CD, 
Eindhoven. 


AANGEBODEN 


— Cassettespeler voor in de auto. Type 
Philips ACO60 (2 x 6 Watt) Bfr 2500 
2 Luidsprekers voor in de auto. 
Roadstar 15 Watt/4 Q Bfr 1500 
Van Loo Patrick, St. Pietershofstraat 
30, 0120 Destelbergen 
Tel. 091/286685 (na 17.00 uur) 

— 8 verschillende Philips videopack 
cassettes, tesamen f 200,00 ook los. 
Autoradio; zwart/wit TV; diverse 
transformatoren en voedingen. 

F. Tacken, Vermeestraat 14, 5961 AV 
Horst 
Tel. 04709 - 3556 (na 17.00 uur) 

— UV-lichtbak. 70x39x18 cm. Met 
ingebouwde timer f 350,00 of 
Bfr 6000 
M. van de Velde, Van Dyckstraat 23, 


2550 Kontich (Antwerpen) 

Tel. 03/4571827 (na 17.30 uur) 
Philips bouwpakketten: NL7305, 
NL7306, NL7309, NL7311. 

Philips luidsprekers: 2x AD1256W8, 
2x AD5060SQ4, 1x ADO161/4 

vele buizen 0.a. 829B, 823A, QQE 
03/20 enz. 

J. van Riel, Bavelselaan 136, 4832 
Breda 

Tel. 076 - 655962 

Een lot elektronische onderdelen, 
gesorteerd, in 480 plastieken 
schuifjes. Twee voedingen, een 
digitale frekwentiemeter, een digitale 
multitester, soldeerijzer WELLER, 
een stereo versterker 2 x 50 Watt, 
een tuner met afstandsbediening. 
Een ZX81 met mechanisch klavier en 
een 64K geheugen. Een elektronisch 
kasregister. 

F. Vandensavel, Sweetstraat 19, 
3875 Heers 

Tel. 011 - 486582 


MEI 1984 NR.5 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA 53 


Bhra 


Het orgel, dat u zelf bouwt. Een 
fascinerende hobby, een 


fantastische sound. 
Ontdekt u een nieuwe fascinerende hobby. Bouw uw 
elektronisch orgel zelf. Het Dr. Böhm 


SOLDEERBOUT 


VOOR VAKMAN EN AMATEUR 


VERKRIJGBAAR BIJ 
DE ELEKTRONIKA SPECIAALZAAK 


ANTEX soldeerbouten genieten al vele jaren een grote populariteit in 
veel landen. De bout is zo geconstrueerd dat er maximale 


bouwpakkettensysteem is doordacht en ook voor leken 
geschikt. In onze showroom kunt u het hele 
Dr. Böhm-programma live beleven. Bezoekt u ons. 
Wij intormeren u graag kosteloos en vrijblijvend. 


Dr. Bh 


Electronische orgels in 
bouwpakkettensysteem 


Filiaal Nederland 
Herculesplein 229 -3584 AA Utrecht 
tel. 030 - 52 34 23 


Elechronics pvloa. 
printservice 


G 


Laurierstraat 15, 8400 Oostende, 


Tel. (059) 50 82 19 


K 4 
ts 


n 


CONRO 
EE TU EEA DD 


— U stuurt ons uw ontwerp op kalk of polyester 
film 

— U stuurt ons uw ontwerp op gewoon papier 

— U stuurt ons een tekening uit tijdschrift of 
folder 

° Gelieve geen principe schema's toe te sturen. 


UITERST SNELLE SERVICE: wij leveren binnen de 
48 uur uw gedrukte bedradingen op epoxy 


Vraag schriftelijk onze prijzen voor kleine en grote 
reeksen 


Printen: enkelzijdig vertind 
dubbelzijdig vertind 
doorgemetaliseerd 

Goudconnectoren 





warmte-overdracht plaats vindt tussen element en soldeer- 
stift. De soldeerstiften kunnen verwisseld worden. Er zijn 

7 verschillende stiften leverbaar. Het element is voor- 

zien van een roestvrij-stalen houder waarover de z 
stiften geschoven kunnen worden. De handgreep 

is van slagvaste, goed warmte-isolerende kunst- 

stof en gemaakt voor kontinu bedrijf. 





CAK) 
IMP. Connector B.V., 
Helicopterstraat Amsterdam 


extra dimensie 


| aT | Tel. 05700- 
| 91488 i 


aan uw micro- 
computer 


Bel of schrijf 
voor een (proef-)abonnement: 
Kluwer Technische Tijdschriften b.v. 
Postbus 23, 
7400 GA Deventer 








54 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA MEI 1984 NR. 5 


A Bouwontwerp ) 


Het schema 


Het schema is erg eenvoudig. Als 
geluidgever kozen we voor de zoemer 
SM2a (2500 Hz) of SM2b (3500 Hz) van 
het merk Sonitron, maar er zijn beslist 
andere vergelijkbare zoemers te 
verkrijgen. De pieper wordt van 
werkspanning voorzien door een IC 
CD4007 die als pulsgenerator is 
geschakeld. Het geheel werkt uitstekend 
op een 9 Volt batterij. 


De bouw 


De bouw zal nauwelijks problemen 
opleveren. Kontroleer de print en de 
komponentenopstelling van figuur 3. 
Monteer achtereenvolgens het IC-voetje, 
de weerstanden R1í tot en met R5 (voor 
kleurkodering zie achter in deze Hobbit), 
dan de kondensator, de diode en de 
zoemer. Bij de diode moet U letten op de 
indikatiestreep op het huisje en bij de 
zoemer op de aansluiting +’ en '-’. 
Duidelijk staat aangegeven hoe een en 
ander op de print gemonteerd moet 
worden. Plaats 2 printpennen in de 
aansluiting '+’ en ’-' van de voeding. 
Soldeer 2 bussen aan het batterijclipje 
en het soldeerwerk is gedaan. Prik het 
IC in het voetje. Let goed op de positie 
van het IC. Op de print is het duidelijk 
aangegeven en bij punt 1 van het IC 
vindt U aan de bovenzijde een 
indikatienokje. Als de batterij wordt 
aangesloten op de print (rode draad aan 
+) zal een spontane piep hoorbaar zijn. 


De Komponentenlijst bij fig. 1 en 3 


Weerstanden: 
(Allen + W tenzij anders vermeld) 
M 


Kondensatoren: 
C1 = 470nF MKH (steek 7,5mm) 


Halfgeleiders: 
D1 = 1N4148 
IC1 = CD4007 


Overige komponenten: 

Print HB 408 

1 14-polige IC-voet 

1 zoemer SM2a of SM2b 

1 clip voor 9 Volt batterij 

2 stel printpennen en bussen 1mm 
extra benodigd: 

1 batterij van 9 volt 








Een volhoudend 


piepertje 


De hier beschreven schakeling geeft om de 4 sekonden een 
pieptoon die ongeveer 0,2 sekonden duurt. Het is een 
doordringend geluid met een frekwentie van 2500 of 3500 Hertz, 
afhankelijk van het piepertje dat U kiest. Voor een 9 Volts alkaline 
batterij moet een levensduur haalbaar zijn van ongeveer één jaar! 
Zo’n aandachttrekker kan op vele manieren nuttig zijn. Te denken 
valt aan een extra alarm bij het uitvallen van de diepvrieskist, die 
op een dusdanige plaats staat dat hij niet alle dagen gekontroleerd 
wordt. De modelbouwer kan een piepertje inbouwen in zijn dure 
(zweef)vliegtuig of bootje. Bij onverhoopt neerstorten of 
verdwijnen in het riet is het model dan redelijk snel weer terug te 
vinden, terwijl men er anders letterlijk over kan vallen. Ook kan de 
pieper worden toegepast in de reklamewereld, of als klein alarm 
voor het openstaan van een vitrine met kostbare inhoud. Zo'n 
pieper trekt zeker de aandacht. Veel mogelijkheden voor het 
simpele schakelingetje dus. 





Fig. 2: De print HB 408 


Fig. 3: De komponentenopstelling op de print. 


MEI 1984 NR. 5 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA 55 








AT E 
DESM 





0,25% i 
nauwkeurigheid 


e—a 
ED GARANTIE 


RLANDSE 
NEDEARIJVING 


EE 


PROFESSIONELE 
PLUSPUNTEN: 


e vrijwel volledig beveiligd tegen overbelasting 
ook 220 V op het Ohmbereik en transient- 
spanningen (6 Kv) 

e ijzersterke behuizing met tafelstandaard 

e volledig veilig voor de gebruikers 

e haarscherpe LCD-uitlezing, 13 mm hoog. 

è vraag de uitgebreide folder 


HANDYKIT 6010, 
DE PROFESSIONELE MULTIMETER 


Eg 
Hondsruglaan 93c. 
zB 5628 DB Eindhoven. 
= Telefoon 040-415547 
Een merk van Vogels 


adviesprijs 
incl. BTW 












REINAERT ELECTRONICS 


uw adres voor 
elektronica en deskundig advies 


Tel. 020-947218 
epo eek 


Blasiusstraat 14-16 
1091 CR Amsterdam 
Openingstijden 


maandag t/m vrijdag 9-18 uur 


AUTO-ALARM eenvoudig zelf aan te leggen met dubbele LED-indica- 
tie en spanningsbewaking; met in- en uitstapvertraging; geen extra 
kabeis en gater nodig; moduui f 124,59; kast hiervoor f 12,20. 


QUADROFONIE-demodulator CD-4 van Grundig voor inbouw, splin- 
ternieuw met kabels, testplaat, gebruiksaanwijzing en schema's 


f 68,50. 


RADIOBESTURING voor modelbouw enz., bestaand uit zender, ont- 
vanger, servo en antennes; set modulen in min.-uitv., afgeregeld op 
40,68 MHz f 195,-. 


ELEKTR. BUITENSPIEGEL voor auto met afstandbediening, voor 
12V= met kabels en stuurknuppel f 188,50. 


STRALINGSMETER; bouwdoos voor geiger-müller-teller met alle 
componenten, print, kast, GM-buis, enz. vanaf f 250,—. Weer in voor- 
raad printen van militaire stralingsmeters met GM-buis, omvormer, 
enz. met mogelijke defecten; zolang voorradig à f 45,—. 


ELEKTR. THERMOSTAAT; max. 10A bij 220V; past in ieder geaard 
stopcontact; instelbaar +5 ...+30°C; ideaal voor straalkachels e.d. 


DIMMER voor TL verlichting 20 . ..65W compl. moduul voor 220V; 
kan ook eenvoudig op bestaande buizen worden aangesloten; f 78,50. 


Zoekt u iets anders? Bel ons even, we hebben ca. 30.000 
soorten elektronische artikelen voorradig. Postorders vanaf 
f 25,—. Ook ontwerpen we naar uw specificaties allerlei 
elektronische schakelingen met prijsopgave vooraf. 


ALLE PRIJZEN ZIJN EXCLUSIEF BTW. 


MAIZA] 


=6,5 MHz oscilloscoop met hoge 
gevoeligheid (10 mV) 

= met bnc aansluiting 

=7,5 cm beeldscherm 

= met P31 fosforlaag 

= kompleet met Nederlands- 
talige gebruiksaanwijzing 

„externe triggeraansluiting 
py Eelen 3 





NU 





incl. beschrijving. 


e 
Hondsruglaan 93c 
5628 DB Eindhoven 
Ear morkvarì Voaers Telefoon 040-415547, 











1 





56 HOBBIT MAANDBLAD VOOR ELEKTRONIKA MEI 1984 NR. 5 


Em 


„MACHTIGE MODULES. .… 


VERSTERKER- 
MODULES 


KANT-EN-KLAAR 

GARANTIE: 2 JAAR! 
Voorversterker HY6 en HY66 
Eindversterkers: 15W, 30W, 60W, 
120W en 180W sinus. 


Hoge kwaliteiten, lage prijzen, bijv. 


30W kost slechts f 69,—. 

Alle zijn meervoudig beveiligd. 
Uitstekende geluidskwaliteit. 
Voedingen met ringkerntrafo. Nu ook 
modules met MOSFET's. 

Dit zijn de meest verkochte 
komplete versterker-modules in 
Nederland! 


RINGKERNTRA- 
FO’S 


Deze nieuwe ringkerntrafo's bieden 
veel voordelen t.o.v. de oude 
rechthoekige blikpakkettrafo's: 
GEWICHT + HOOGTE gehalveerd. 
MAGN. STROOIVELD veel kleiner, 
dus min. brominduktie. 
NULLASTSTROOM zeer laag. SNEL 
te monteren: slechts 1 bout. HOGE 
betrouwbaarheid, want I.L.P. gebruikt 
prima materialen. UIT VOORRAAD: 
meer dan 130 types van 15 tot 1000 
VA. 

LAGE prijzen, bijv. 30 + 30V 5A 
kost slechts f 99,—. 


Verkrijgbaar bij meer dan 100 winkels in Nederland. 
Meer gegevens worden op aanvraag gratis toegezonden. 


Bel even, ook 's avonds en zaterdags: 


LL.P. IMPORTEUR VOOR DE BENELUX 
STEINWEGSTRAAT 37 
GELUIDSTECHNIEK | 7491 KJ DELDEN, TEL. 05407 - 20 24 











ook zelf fraaie 
professionele frontpla- 
ten of naamplaten maken. 
Probeer het nu. Met het kennis- 
< makingspakket beschikt u over alle mate- 
rialen (behalve de UV lichtbron) voor het kant 
en klaar maken van 2 zelfklevende aluminium labels. 
Het pakket bevat: 
è 1 kant en klaar film 
e 2 vellen aluminium 10x12,5 cm 
e ontwikkelaar 
e duidelijke Nederlandse 
beschrijving 


handykit 


Een merk van Vogel's 


Er staat nu een set voor u 
klaar bij uw onderdelenleve- 
rancier voor slechts 








er RES EEE EN Ke 
AF MET DE SV 328 VAN SPECTRA-VIDEO 


— Met extended micro-soft basic 

— dus peek en poke instructies overbodig 

— Instructies voor line, circle, paint, sprite 

— Macro instructies voor draw en play 

— Autonumber, renumber en merge (samenvoegen) 
— Berekeningen in single en double precision 


Bel, schrijf of kom naar uw SPECTRA-VIDEO specialist: 


GC.D. SYSTEMS Berkhoutlaan 2c - 2161 EM Lisse - Tel. 02521-17459 
GOLDFINGER NED. 3e Schenkelstraat 27 - 1095 TK Amsterdam - Tel. 020-760272 
RUEB Frederik Hendriklaan 141 - 2582 BZ Den Haag - Tel. 0070-559919 


— 87 toetsen, 32K ROM en 80K RAM 

— Voor uitbreidingen zoals disk-controller, 

— 80 kolomskaart, 64K RAM of 64K ROM is er een 
— exspansionbox 

— CP/M 2.2 compatible 

— Toepassingsgebied van huiskamer tot bedrijf 





GEN 


ZGO 


HAND HELD COMPUTER 


7 





geheugen met de afmetingen 
van een credit card? 





Inderdaad. Canon’s revolutionaire geheugenkaartjes Gegevens en programma’s blijven altijd in het 
zijn niet groter dan een credit card. En er is maar geheugen zitten, zèlf als u de machine uitschakelt. 
één echt draagbare computer waarin u ze gebruikt: Zo bespaart de X-07 u tijd en ergernis. 

de Canon X-07. Het is de enige draagbare computer De Canon X-07. Voor zaken, studie of vrije tijd. 

- compleet met ingebouwd beeldscherm - met -Echt draagbaar. Wonderbaarlijk professioneel. 





uitwisselbare geheugenkaarten. 


U gebruikt Canon’s revolutionaire geheugenkaartjes Stuur mij complete informatie over Canon X-07: 

als extra geheugen of als kleine RAM schijf. Er zijn Naam oane ed 
geprogrammeerde kaarten voor agenda’s, tabellen en kites 

deussraieken. Maar wkuntde X-07 óók voeneniiken ‚ATOS nnee 
een cassette of floppy disk! L Postcode/Plaats a A A EN 


De X-07 is om nog veel meer redenen uniek. De reeks C an on 


eigenschappen is indrukwekkend: het heldere 
afleesvenster (thuis touwtrekken om de beeldbuis is voor Nederland: voor België: 

verleden tijd!); Z-80 Microsoft Basic; geavanceerde Holland Systema bv C.P. Bourg S.A. 
interface systemen; een compacte printer voor Bloemendalerweg 30-42 Rue de Franquenies 22 
duidelijke grafieken; een optische ropping) voor ` | 1382 KC WEESP 1340 OTTIGNIES 
draadloz datatransmissie. =